Ma’ruza matni

4. Rejalashtirishning asoslari. Maktabgacha ta‘lim muassasalari faoliyatini rejalashtirish 
Har qanday ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarish tizimining asosiy bosqichlaridan biri 
rejalashtirishdir. Iqtisodiy adabiyotlarda, eng umumiy shaklda, rejalashtirish istiqbolga 
yo‘naltirilgan qarorlarni qabul qilish bo‘yicha faoliyat deb talqin qilinadi. ―Rejalashtirish‖ 
tushunchasining ma‘no-mazmunini yanada umumiyroq bo‘lgan va xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar 
faoliyatini muvofiqlashtirishning ob‘ektiv zarurligi va imkoniyatini anglatuvchi ―rejalilik‖ orqali 
aniqlash mumkin. Haqiqatdan ham rejalashtirish amaliyotda rejalilikni amalga oshirishni, ya‘ni 
balanslilik (muvozanat) va proportsionallilikka (mutanosiblikka) erishish bo‘yicha ongli faoliyatni 
bildiradi. SHu ma‘noda, moliyaviy 
resurslarning balansliligini (muvozanatini) va 
prorportsionalliligini (mutanosibligini) ta‘minlashga qaratilgan faoliyatga moliyaviy rejalashtirish 

---

MA‘RUZA MASHG‘ULOTLARI. 
108 
deyiladi. Bunda balanslilik (muvozanat) davlatning ixtiyorida bo‘lgan moliyaviy resurslar va 
xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning ixtiyorida (qo‘lida) qolgan daromadlar o‘rtasidagi optimal 
nisbatni bildiradi. Proportsionallik (mutanosiblik) esa korxonalar, xo‘jalik tarmoqlari, mintaqalar va 
davlat sub‘ektlari bo‘yicha daromadlarning soliq to‘languncha va soliq to‘langandan keyingi 
o‘lchamlari (miqdorlari) o‘rtasidagi oqilona nisbatdan iborat. Ana shu nisbatni ko‘paytirish yoki 
kamaytirish orqali davlat ularning rivojlanishini rag‘batlantirish yoki cheklab qo‘yishi mumkin.
Maktabgacha ta‘lim muassasalarini loyihalashtirish, rejalashtirish ishlari respublika xalq xo‘jaligi 
rejasi asosida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta‘lim muassasasi shu asosda iqtisodiy va ijtimoiy 
rivojlanish rejasini ishlab chiqadi. Unda maktabgacha ta‘lim muassasasi yunalishi buyicha faoliyat 
natijalarini aks ettiruvchi va bolalarning o‘rtacha yillik sonini aniqlash uchun asos bo‘lib xizmat 
qiladigan nazorat raqamlari, ko‘rsatkichlari, byudjet va tarmoq moliya me‘yorlari orqali muassasani 
saqlab turish va rivojlantirishga ajratilgan mablag‘lardan foydalanishda:
— mablag‘ bilan ta‘minlashning byudjet va tarmoq me‘yorlari;
— ish haqi jamg‘armasi daromadlarini taqsimlash me‘yorlari;
— ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish jamg‘armasi me‘yori; 
— valyuta ajratmalari jamg‘armasi me‘yorlari; 
— maktabgacha ta‘lim muassasasi reja, moliya, mexnat intizomiga qat‘iy rioya qilishga majburdir.
Maktabgacha ta‘lim muassasalarini loyihalashtirish, rejalashtirish ishlari respublika xalq xo‘jaligi 
rejasi asosida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta‘lim muassasasi iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish 
rejasini ishlab chiqishda sohaga oid me‘yoriy-xuquqiy hujjatlar: qonunlar, qarorlar, farmoyishlar, 
buyruqlar, yo‘riqomalar va boshqa qonunosti xujjatlarga asoslanib ish yuritadi. Maktabgacha ta‘lim 
muassasasi o‘z xuquq va vakolatlari doirasidan tashqariga chiqadigan boshqa masalalarni, xususan, 
yer va suvdan foydalanish, tabiatni muxofaza qilish, qurilish ishlarini amalga oshirish, mexnat 
resurslaridan foydalanish, xalq deputatlari mahalliy kengashlari bilan kelishgan holda hal etishlari 
lozim. 
Maktabgacha ta‘lim muassasalarini iqtisodiy-ijtimoiy rivojlantirish rejasi hamda byudjet yoki 
tarmoq moliyaviy me‘yorlari Xalkq ta‘limi, Sog‘liqni saqlash, Moliya, Iqtisodiyot vazirliklari, 
boshqa respublika tashkilot va idoralari hamda ilmiy-tadqiqot institutlarining ilmiy jihatdan 
asoslangan metodik tavsiyalari asosida ishlab chiqiladi. Maktabgacha ta‘lim muassasalarini mablag‘ 
bilan ta‘minlashda hisob birligi sifatidan o‘rtacha yillik hisobda bir bola olinadi.
Maktabgacha ta‘lim muassasasi o‘z huquq va vakolatlari doirasidan tashqariga chiqadigan 
boshqa masalalarni, xususan, yer va suvdan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish, qurilish ishlarini 
amalga oshirish, mehnat resurslaridan foydalanish borasidagi rejalarini xalk deputatlari mahalliy 
kengashlari o‘zaro kelishgan xolda hal etishlari lozim.
Davlatga tegishli maktabgacha ta‘lim muassasasi byudjet yoki tarmok moliyaviy manbalari 
asosida faoliyat yuritadi. Maktabgacha ta‘lim muassasasining qo‘shimcha pul mablag‘lari quyidagi 
manbalardan shakllanadi:
1) bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmat uchun olingan mablag‘lar;
2) bo‘sh xonalar, inshootlar, uskunalarni ijaraga berishdan tushgan mablag‘lar;
3) ixtiyoriy badallar, davlat, jamoat va xayriya tashkilotlaridan, shuningdek, fuqarolardan tushgan 
mablaglar, moddiy ne‘matlar;
4) boshqa manbalar.
Maktabgacha ta‘lim muassasasida quyidagi jamg‘armalar shakllantirilishi mumkin: 
a) ish haki va ijtimoiy rivojlanish jamg‘armalari;
b) ishlab chiqarish jamg‘armasi;
v) valyuta jamg‘armasi.

---