Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
159
батда бу қатағондан фақат оддий халқ жабр чекди. 
Минглаб одамлар – республика раҳбарларидан тор
-
тиб оддий табелчига қадар қамоққа олинди. Улар 
орасида воҳа аҳлининг суюкли фарзандлари – 
Б. Омонов, Н. Туроповдек элпарвар кишилари ҳам 
бор эди.
Аслини олганда, Марказ бу ишни Иттифоқ миқё
-
сида бош кўтараётган норозилик кучларига сабоқ 
бўлиши учун бошлаган эди. Бунинг учун бежиз Ўз
-
бекистон танланмаган эди. Негаки, бу юртда 1918-
1931 йилларда миллий-озодлик ҳаракатлари зўрға 
бостирилган, вақти-вақти билан миллий кучларга 
қарши репрессиялар ўтказилаётган эди. Аммо Ш.Ра
-
шидов даврида вазият бутунлай бошқача эди. Аҳоли 
тинч яшар, миллий кучлар Ш.Рашидов қўл остида 
бирлашиб, Кремль билан муроса қилиб яшашни аф
-
зал кўрган эди. Шунга қарамай, Марказ қалтис ишга 
қўл уриб, бутун бошли ўзбек миллатини бадном қи
-
лишга уринди ва бунинг учун оғир товон тўлади. 
«Ўзбеклар иши» бошланиши билан Сурхон
-
дарёдаги Ш.Рашидов билан бирга ишлаган барча 
раҳбарлар турли айблар билан ишдан бўшатилди
-
лар. Қатағон қилинган раҳбарлар илгарилари ўз 
обрўйи ва тажрибасидан келиб чиқиб муаммолар
-
ни ҳал қилишар эди. Уларнинг ўрнига қўйилган ёш 
кадрлар тажрибаси етарли бўлмаганидан иш билан 
танишиб олишга улгурмай, йиллар давомида ети
-
либ келган муаммоларга дуч келиб қолдилар. Бу 
ҳам етмагандек, Россиядан республикага юборил
-
ган «десантчи кадрлар»нинг маҳаллий шароитлар
-
ни тушунмаслиги вазиятни янада чигаллаштирди. 
Натижада Ўзбекистонда ишсизлик даражаси ошди. 
Озиқ-овқат ва кенг истеъмол молларининг тақчил
-
лиги юзага келди. Одамларнинг совет ва партия ор
-
ганларига нисбатан норозилиги янада кучайди.

---

Якубова Диларам Таджиевна
160
1985 йилда бошланган «қайта қуриш» сиёсати 
мамлакатда ошкораликни таъминлади. Энди одам
-
лардан ҳеч нарсани яшириб бўлмас эди. Бунинг 
устига, Марказдан келган терговчилар ҳарчанд 
уринишмасин Ўзбекистондан ўғирланган милли
-
онларни топа олишмади. Аксинча, тергов ўғирлик
-
нинг бошида Марказ турганлигини кўрсатиб берди. 
Шарманда бўлишидан қўрққан КПСС МК 1988 йил 
охирида ишни тўхтатиб, терговчиларни Москвага 
чақириб олишга ва уларнинг ўзига нисбатан жино
-
ий иш қўзғатишга мажбур бўлди. Лекин энди кеч 
бўлиб қолган эди. 1986-1988 йилларда СССР да бў
-
либ ўтган йирик табиий ва техноген фалокатлар ту
-
файли мамлакатда бунданда улканроқ ўғирликлар 
бўлганлигини ва уларда Кремлнинг қўли борлиги
-
ни яққол намоён қилди. КПСС ва Совет ҳукумати
-
нинг обрўйи кескин тушиб кетди.
«Пахта иши», «ўзбеклар иши» сингари жараён
-
лар Марказнинг асл башарасини очиб берди. Совет 
давлатининг байналминалчилик, қардошлик, тенг-
лик ҳақидаги ғоялари пуч эканлиги маълум бўл
-
ди. Совет тузумига шунча йил садоқат билан хиз
-
мат қилган ўзбек халқига қарши оммавий қатағон 
уюштирилиши бошқа республикаларнинг Марказ
-
га нисбатан ишончини йўқотди. Республикаларда
-
ги илғор кайфиятдаги зиёлилар ва сиёсатчилар ўз
-
ларининг бошига шундай кунлар тушмаслиги учун 
миллий ҳаракатларни авж олдирдилар. Аввал Кав
-
казортида, сўнгра Болтиқбўйида СССРдан чиқишга 
уринишлар бўлиб ўтди. СССРнинг қулаши аниқ бў
-
либ қолди.
Ошкоралик шароитида Сурхондарё вилояти раҳ
-
барияти вазиятдан келиб чиққан ҳолда иш юри
-
тишга киришди.