Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

20- rasm. Don uyumlarida qizish tasviri
D on uyum larida o ‘z-o‘zidan qizish jarayonining rivojlanish tez- 
ligi xilm a-xil b o ‘lishi mumkin. B a ’zi hollarda jarayon boshlangan- 
dan bir necha k u n o ‘tg a c h ,b a ’zid a e sa ju d a u z o q davrdan keyin 50°C 
harorat yuzaga keladi. Qizishdagi bunday farq ju da k o ‘p sabablarga 
b o g ‘liq b o ‘lib ularni uch guruhga b o ‘lishi mum kin: don uyum ining 
holati; om borlarning holati va konstruksiyasi: don uyum larining 
saqlanish sharoiti va ularni kuzatish usullari.
D on uyumini ishlab chiqarish sharoitida om borlar va elevatorlar- 
da saqlashdagi k o ‘p sonli kuzatishlar shuni k o ‘rsatadiki, о ‘z -o ‘zidan 
qizish jarayoni qat’iy belgilangan qonuniyat asosida yuzaga keladi.
54

---

D on uyumida uchraydigan barcha turdagi o ‘z-o‘zidan qizish jara- 
ye flin i 
3 guruhga ajratish mum kin: uyali, qatlamli va yalpi.
Uyali o‘z - o‘zidan qizish 
- don uyumining istalgan qismida 
yuzaga 
kelishi mumkin. Bunda jarayonning rivojlanishiga quyidagi 
sabablardan biri dastlabki shart - sharoit b o ‘lib xizm at qiladi: 
tom larning shikastlanganligi yoki om bor devorlarining yaxshi 
him oyalanm aganligi oqibatida don uyum ining b a’zi joylarining 
namlanib qolishi; bir om borga turli nam likdagi donlarni joylashtirish 
va 
oqibatda yuqori nam likka ega b o ‘lgan o'choqlarning (uyalar) 
vujudga kelishi; aralashm alar tarkibi jihatidan keskin farq qiluvchi 
don 
uyumlarini joylashtirish oqibatida uyum da katta miqdordagi 
aralashm alar va changli (bunga b o g iiq holda mikroorganizm lar 
ham) 
joylam ing hosil b o iish i; qatlam ning biror jo y id a hasharotlar 
va 
kanalarning k o ‘plab to'planishi.
Qatlamli o‘z-o‘zidan qizish 
- jarayoni don uyum larini ombor- 
xonalarda, elevatorlarda, shuningdek xirm onlarda saqlanayotgan 
donlarda kelib chiqadi. O 'z-o 'zid an qizishning bunday k o ‘rinishi 
qatlam li deb atalishiga sabab, saqlanayotgan don uyum larida qizish 
vertikal yoki gorizontal qatlam k o ‘rinishda yuzaga keladi qiziyotgan 
qatlam uyum ning qaysi qism ida paydo b o ‘lganligiga b o g iiq holat
55

---

o ‘z-o ‘zidan qizish yuqorigi pastgi yoki vertikal qatlamli turlarga 
ajratiladi