Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

12-jadval
Avgust va dekabr oylarida joylashtirilgan don uyumining о ‘rta
qatlamlarida haroratning о ‘zgarishi, °C.
Don uyumi 
silosga 
joylashtirilgan 
vaqt
Narorat
Fevral
Mart
Aprel
May
lyun
Iyul
Avgust
Avgust
+10,3
+4,0
+0,7
+0,3
+2,7
+5,0
+8,1
Dekabr
-12,0
-11,0
-9,0
-9,0
-6,4
-3,7
+0,1
50

---

Barcha о ‘sim likturlarining urug‘lari va donlari tashqi muhitdan har 
tfil gaz va bug‘lami o ‘ziga singdirib (sorbtsiyalash) olish xususiyatiga 
ega. B a’zan m a’lum sharoitlarda aksincha jarayon yuzaga kelib, bu 
moddalar tashqi m uhitga chiqariladi (adsorbtsiyalash).
Don uyum ida k o ‘pgina sorbtsiyalash jarayonlari kuzatiladi: 
adsorbtsiyalash, kapillyar kondensatlash va xemosorbtsiya. Bular- 
ning 
barchasi um um iy nom bilan donning sorbtsiyaon xususiyatlari 
deb ataladi.
Har qanday don uyum i yaxshi sorbent hisoblanadi. Don uyum i­
ning 
yaxshi sorbent ekanligi quyidagi ikki omil bilan izohlanadi: har 
bir 
donning kolloid kapillyar-g‘ovak strukturaga ega bo'lishi ham da 
don 
uyum ining g ‘ovakligi.
M a’lumki don uyumi nam lik, b u g 1 va turli hidlarni tashqi 
muhitdan o ‘ziga singdirib olish xususiyatiga ega. D on uyumidagi 
g ‘ovaklik, unda kapillyarlar b o ‘lishi yaxshi sorbent ekanligini 
bildiradi. B u g 1, hid, nam lik va boshqa suyuqliklarni don uyumi 
tomonidan singdirilishi sorbtsiya, aksincha y a ’ni yuqoridagilarning 
don 
uyum idan chiqib ketishi adsorbtsiya deyiladi. D on uyumlarining 
uglerod, azot, am miak, turli kislota va boshqa birikm alardan hosil 
bo'lgan gazlarni o ‘ziga singdirib olishi ayniqsa kuchlidir.
Donlarni tashish jarayonida transport vositalarining ishlashi 
natijasida chiqadigan turli gaz va bug'larni ham don uyumi o ‘zi- 
ga 
yengil singdiradi. D on uyum i tom onidan singdirilgan neft m ah­
sulotlari 
hidini y o ‘qotish ju d a qiyin. Shuning uchun don uyumini 
sorbtsion 
xususiyatlarini chuqur bilish va tashish, joylash, saqlash 
jn rayonlarida 
unga q at’iy e ’tibor berilishi lozim.
Don saqlash 
om borlari va don tashuvchi transport vositalari 
umumtin begona 
hidsiz bo'lishi shart. Don uyumini saqlashda 
MtqlftNh joylarini 
faol shamollatish, begona hid va gazlardan holi 
olish kabi 
tadbirlar ham don uyum ining sorbtsion xususiyatlariga 
u/.vly b o g ‘langandir.
Don 
uyum ining havodagi namlikni singdirib olishi, kapillyarlik va 
G*ovak 
tuzilishga ega ekanligi uning s u v g a ta ’sirchan m ahsulotligini 
bildiradi.
51

---

Ushbu xususiyat don uyumining barcha kom ponentlari (don, 
mikroorganizm lar, zararkunandalar, donlar orasidagi b o ‘shliqni 
to id irib turuvchi havo) uchun xosdir. D onga suv b u g ‘ining singishi 
va nam ligining ortishi havoda suv b u g ‘ining bosimi don yuzasidagi 
suv b u g in in g bosim idan yuqori b o ‘)ganda ro ‘y beradi. Aksincha 
don yuzasidagi suv b u g ‘ining bosim i havonikidan yuqori b o ‘lsa, don 
uyum idagi suv b u g ‘i havoga tarqaladi va nam lik pasayadi.
N am lik alm ashinuv jarayoni don uyumi bilan havo o ‘rtasida 
uzviy bo g ‘langan holda o ‘tib, ulardagi suv bu g ‘ining bosimi 
tenglashguncha davom etadi. D on uyumi va havo nam ligi 
bosim larining tenglashgandagi darajasi donning m uvozanat nam ligi 
deb ataladi. D on uyum ining m uvozanat nam ligi don turiga va ombor- 
xona haroratiga k o ‘ra turlicha b o ‘ladi.