Mirzamahmudov o, xakimov m.. T. M, A h. T. Mirzamahmudov amaliy geografiya o'qitish usullari mirzamahmudov o, xakimov m

Pedagogik eksperiment. Pedagogik tadqiqotlar eng keng tarqalgan 
usullardan biri hisoblanadi. Uning yordamida har bir o’qitish metodlarni 
afzalliklarini aniqlash mumkin. 
I.S.Matrusov  fikricha  pedagogik  eksperiment  deganda  nazorat 
qilinayotgan  va  hisobga  olinayotgan  sharoitda  tadqiq  qilinayotgan 
pedagogik  jarayonlarni    kuzatishga  imkon  beradigan  ilmiy  jixatdan 
tashkil 
qilingan 
ta’lim 
va 
tarbiya 
tajribasidir. 
Pedagogik 
eksperimentning  maqsadi  o’rganilayotgan  voqea  va  hodisalarni 
qonuniyatlarini  aniqlash,  u  yoki  bu  metodik  masalani  mohiyatini  ochib 
berishdir. 
Pedagogik eksperimentga quyidagi talablar quyiladi: 
‐pedagogik  eksperiment  mukammal  darajada  loyihalashtirilgan 
bo’lmog’i lozim; 
‐u metodologik jixatdan asoslangan gipotezaga tayanmog’i lozim; 
‐o’rganilayotgan 
muammo 
o’zida 
qarama‐qarshiliklarni 
va 
yangiliklar kurtagini aks ettirmog’i lozim; 
Pedagogik  eksperiment  o’tkaziladigan  vaqti,  o’rganilayotgan 
xodisalar  tarkibi,  tashkil  qilinishiga  ko’ra  turlicha  bo’lishi  mumkin. 
Pedagogik  eksperimentlar  o’tkazilish  vaqtiga  ko’ra  qisqa  va  uzoq 
muddatli,  o’rganilayotgan  hodisani  tarkibiga  ko’ra  oddiy  va  murakkab, 
tashkil qilinishiga ko’ra tajribali (bir guruh o’quvchilar bilan o’tkaziladi),  
tabiiy  (bir  sinf  bilan,  yoki  bir  necha  maktabdagi  bir  xil  sinflar  bilan 
o’tkaziladi),  kompleks  eksperimentlarda  tajriba  va  tabiiy  usullar 
uyg’unlashgan  holda  qullaniladi.  Oldiga  qo’ygan  maqsadiga  ko’ra 
pedagogik 
eksperimentlar 
tasdiqlovchi, 
(mavjud 
qoidalarni) 
shakillantiruvchi  yoki    yaratuvchi,  nazorat  qiluvchi  yoki  nazorat 
turlariga bo’linadi. 
Pedagogik  eksperiment  yordamida  nazariy  holatlar  tekshiriladi, 
ta’lim va tarbiya jarayoni haqida to’la va aniq ma’lumotlar olishga imkon 
beradi.  
«Eksperiment»  va  «Tajriba»    tushunchalarini  chalkashtirmaslik 
lozim.  Eksperemental  ishlar  aniq  hisobga  olinadigan  sharoitlarda 
o’tkaziladi,  uning  natijasida  aniq  bir  nazariy  holatlar  olinadi.  Shuning 
uchun  eksperent  natijasida  aniq  maksadlar  amalga  oshiriladi.  Demak, 

---

19 
 
eksperiment  deganda  pedagogik  jarayonda  bo’ladigan  qonuniy 
aloqalarni o’rganish tushuniladi. 
Tajriba  ishlari  yordamida  yoki  ishlab  chiqarilgan  usullar  o’quv 
jarayoniga  qanday  ijobiy  ta’sir  qilgani  aniqlanadi.  Qisqa  qilib  aytganda 
pedagogik  eksperiment  natijasida  olingan  nazariy  xolatlarni  amalda 
qo’llash mumkinligini aniqlashga yordam beradi. Buning uchun o’qitish 
eksperimental va asosiy sinflarda bir vaqtning o’zida olib boriladi. 
Demak,  tajriba  ishlari  eksperimental  tadqiqotlar  asosida  yaratilgan 
metodik tizimlarni samaradorligini tekshirish vositasidir. 
Bundan tashqari yana quyidagi usullar mavjud: 
‐suxbat  usuli,  bunda  tadqiqotchi  o’qituvchilar,  o’qtuvchilar  va 
maktab raxbariyati bilan ma’lum bir mavzu bo’yicha suxbatlashadi; 
‐maktab xujjatlarini o’rganish usuli. Bunda sinf jurnallari, dasturlar, 
o’qituvchi  xujjatlari,  o’quvchilarning  yozma  ishlari,  sinfdan  tashqari 
ishlar va mustaqil va amaliy ishlar xujjatlari o’rganiladi.