O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Tarmoq operatsion tizimlari (TOT)
– bu tarmoqdagi maʼlumotlarni qayta 
ishlash, saqlash va uzatishni taʼminlaydigan dasturlar to‘plami. 

---

51 
TOT turli xil tarmoq xizmatlarini taqdim etadi va tarmoq xostlarida 
ishlaydigan dasturlarning ishlashini qo‘llab-quvvatlaydi. 
TOT-lari mijoz-server yoki bir rangli arxitekturadan foydalanadi. TOT 
komponentlari tarmoqqa ulangan barcha ishchi stansiyalarida joylashgan. 
TOT tarmoqning asosiy funksiyalarini taʼminlovchi yuqori pog‘onalarning 
protokollarini qo‘llab-quvvatlaydi. Bunga birinchi navbatda quyidagilar kiradi: 
1.
tarmoq uzellarini adreslash; 
2.
tarmoq xizmatlarining ishlashi; 
3.
maʼlumotlar xavfsizligini taʼminlash; 
4.
tarmoqni boshqarish. 
OT-lari tarmoq funksiyalarini to‘ridan-to‘g‘ri qo‘llab-quvvatlashi mumkin, 
yoki ushbu funksiyalarni qobiq dasturlar orqali amalga oshirishi mumkin. 
TOT-ning asosiy funksiyalari
: 
1.
kataloglar va fayllarni boshqarish; 
2.
resurslarni boshqarish; 
3.
aloqa funksiyalari; 
4.
ruxsatsiz kirishdan himoya qilish; 
5.
nosozliklarga bardoshlikni taʼminlash; 
6.
tarmoqni boshqarish.
Tarmoqlarda katalog va fayllarni boshqarish
– bu tarmoqdagi boshqa 
uzellarda joylashgan maʼlumotlardan foydalanishni taʼminlash. Boshqaruv maxsus 
tarmoq fayl tizimi yordamida amalga oshiriladi. 
Resurslarni boshqarish
tarmoq orqali umumiy resurslarga bo‘lgan 
so‘rovlarga xizmat ko‘rsatishni o‘z ichiga oladi. 
Aloqa funksiyalari
tarmoqdagi xabarlarni marshrutlash, maʼlumotlar oqimini 
boshqarish, buferlash, adreslashni taʼminlaydi. 
Ruxsatsiz kirishdan himoya qilish
quyidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin: 
kirishning maʼlum bir vaqtda cheklanish, baʼzi ishchi stansiyalarga kirishga ruxsatni 
cheklash, kirishlar soniga chegara qo‘yish, baʼzi katalog va fayllarga ruxsatni 
cheklash, baʼzi amallarga (masalan faqat fayllarni o‘qish) ruxsatni cheklash, 

---

52 
fayllarni "faqat o‘qish uchun" belgilash, fayllar ro‘yxatini chiqarishda ularni 
ro‘yxatdan yashirishni belgilash.