«jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar»

 
§ 4.3. Mehnat migratsiyasining asosiy yo’nalishlari va markazlari 
Mehnat migratsiyasi deyarli barcha milliy iqtisodiyotlarga xos jarayondir. Biroq uning jadallik 
darajasi jahonning u yoki bu hududlarida sezilarli farq qiladi. Mehnatkash-migrantlarning eng jadal oqimi 
ishchi kuchini eksport/import qiluvchi mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi darajasida va tabiiy 
demografik o’sish sur’atida jiddiy farq bo’lganda kuzatiladi. Migratsiyaning asosiy to’rtta yo’nalishlari 
ichida jami migratsiya oqimining hajmi bo’yicha rivojlanayotgan mamlakatlardan rivojlangan 
mamlakatlar tomon ishchi kuchlarini ko’chishi birinchi o’rinda turadi. Mutaxassislar quyidagi migratsiya 
oqimlarini alohida ko’rsatib o’tishadi: G’arbiy Yevropa va SHimoliy Amerika mamlakatlari o’rtasida, 
sobiq sotsialistik mamlakatlardan bozor iqtisodiyotli mamlakatlarga, rivojlanayotgan yoki o’tish davri 
iqtisodiyotli davlatlar o’rtasida (mas. Janubiy Amerika chegarasida, Ukrainadan Rossiyaga). 
Keyingi yigirma yil ichida migrantlarni o’ziga jalb etuvchi yangi markazlar vujudga keldi. 
Ularning ichida Fors ko’rfazi mamlakatlari (Saudiya Arabistoni, Qatar, Quvayt, Baxrayn, Birlashgan 
Arab Amirligi) va Lotin Amerikasi (Argentina, Braziliya, Meksika) xamda Osiyoning (Indoneziya, 
Malayziya, Singapur, Tayvan) yangi industrial mamlakatlarini ajratib ko’rsatish mumkin. Afrika qit’asida 
esa bunday markaz JAR hisoblanadi. 
 
§ 4.4. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining milliy iqtisodiyotga ta’siri 
Ishchi kuchi ko’chib yurishining iqtisodiy sababi mehnatga to’lanadigan xaqning turli davlatlarda 
turlichaligidir. Xalqaro ishchi kuchi harakatining asosiy bosh sababi, demak, turli davlatlarda o’rtacha 
real ish haqi darajasining har xilligida. 
 
§ 4.5. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasining eksportyor-importyor mamlakatlarga 
iqtisodiy ta’siri 
Xalqaro xuquqiy xujjatlarda ishsizlikni kamaytirish, emigrant-ishchilardan valyuta mablag’larini 
kirib kelishi, qabul qiluvchi mamlakatda ularga yetarli darajadagi turmush sharoitini ta’minlashga ko’mak 
berish uchun emigratsion siyosat olib borilishi qayd etiladi. Migrantlarning asosiy qismini 30-40 
yoshdagilar tashkil etadi, ularning xorijga chiqishi ichki mehnat bozoridagi raqobatni yumshatish 
imkoniyatini beradi. Binobarin, milliy iqtisodiyotning beqarorligi sharoitida ijtimoiy keskinlik 
yumshatiladi. 
Emigrantlarning o’tkazmalaridan kelib tushadigan valyuta mablag’lari jahondagi asosiy ishchi 
kuchi eksportyorlari (Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasining bir qator mamlakatlari, shuningdek, ba’zi 
sobiq sotsialistik davlatlar) uchun milliardlab dollar bilan o’lchanadi. Bunday mamlakatlar o’nta atrofida.
Bundan tashqari migrantlar chet elda ishlab kaytgandan so’ng, odatda ikki-etti yil davomida 
valyuta o’tkazmalariga ekvivalent miqdorda qimmatli buyumlar va jamg’armalar olib kelishadi. Ishchi 
kuchi eksportining o’ziga xos ijobiy tomonlariga uzoq vaqt davom etgan xorijiy faoliyatdan so’ng bu 
ishchilarning umumiy kasb mahorati darajasi ortadi va ular o’z vatanlarida iqtisodiy hayotning yangi 
sohalarida ishlashga tayyor bo’lishini kiritish mumkin. 
Ishchi kuchining chet elga yuborilishining salbiy jihatlari ichida eng asosiysi mehnatga layoqatli va 
yuqori malakali mutaxassislarning yo’qotilishi hisoblanadi. 

---

16 
Ishchi kuchini import qiluvchi mamlakatlar odatda, migrantlar soni va sifatiy tarkibini tartibga
solib boruvchi iqtisodiy jihatdan rivojlangan davlatlardir. Tartibga solish dastaklari sifatida 
immigratsion kvotalar va turli cheklashlardan (migrantning yoshi, ma’lumotlilik saviyasi, kasb 
maxorati darajasi, sog’ligi kabilar) foydalaniladi. SHuning uchun xam xorijdan ishchi kuchini jalb etishga 
tanlov tamoyilidan foydalanish to’g’risida gapirish mumkin.