I-бўлим. Бухгалтерия ҳисоби асослари 1-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва турлари

11-мавзу. Ишлаб чиқариш харажатлари ҳисоби, маҳсулотлар (ишлар, 
хизматлар) сотиш ва маҳсулотлар таннархини калькуляцияси 
Режа: 
11.1. Ишлаб чиқариш харажатлари, маҳсулотлар (ишлар, хизматлар)ни сотиш ва уларнинг 
туркумланиши. 
11.2. Товар-моддий захираларнинг таннархини аниқлаш усуллари 
11.3. Ишлаб чиқариш харажатлари ҳисоби 
11.4. Ёрдамчи ишлаб чиқариш ҳисоби 
11.5. Умумишлаб чиқариш харажатлари ҳисоби 
Қонуний ҳужжатлар: 
№ 
Ҳужжатнинг номи 
Қабул 
қилинган 
сана 
Адлия вазирлигида рўйхатга 
олинган сана ва рақам 
1 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамасининг “Маҳсулот (ишлар, 
хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва 
сотиш харажатлари таркиби ҳамда 
молиявий 
натижаларни 
шакллантириш тартиби тўғрисидаги 
низомни тасдиқлаш ҳақида”ги 54-
сонли Қарори 
05.02.1999 
2 
Бухгалтерия ҳисобининг 4-сонли 
“Товар-моддий захиралар” Миллий 
стандарти (БҲСМ)
17.07.2006 й. 1595-сон 
3 
Бухгалтерия ҳисобининг 21-сонли 
“Хўжалик юритувчи субъектлар 
молиявий-хўжалик 
фаолиятининг 
бухгалтерия 
ҳисоби 
счётлари 
режаси ва уни кўллаш бўйича 
Йўрикнома” Миллий стандарти 
(БҲСМ)
23.10.2002 й. 1181-сон 
 
11.1. Ишлаб чиқариш харажатлари, маҳсулотлар (ишлар, хизматлар)ни сотиш ва 
уларнинг туркумланиши 

---

144 
Корхонанинг ўзида ишлаб чиқариладиган (тайёрланадиган) товар-моддий захираларнинг 
таннархи деб уларни ишлаб чиқариш таннархи тушунилади. Товар-моддий захиралар ишлаб 
чиқариш таннархига ишлаб чиқариш билан боғлиқ бевосита харажатлар киради. Буларга: 
бевосита ва билвосита материал харажатлар, бевосита ва билвосита меҳнатга ҳақ тўлаш 
харажатлари, ишлаб чиқаришга таалуқли бошқа бевосита ва билвосита харажатлар киради. 
Товар-моддий захиралар ҳисобини ташкил қилишда уларнинг таркиби, ҳолати, ҳаракати, 
миқдори, харид қилиниши, қайта баҳолаш тартиби ва ҳоказоларга эътибор қаратиш лозим. 
Бунга қуйидагилар киради: 
- бухгалтерия ҳисобида харажатларни иқтисодий элементлари ва харажат моддалари 
бўйича, маҳсулот турлари ва корхона бўлинмалари бўйича гуруҳлаш; 
- йил давомида ишлаб чиқаришга харажат ҳисобини ва маҳсулотлар таннархининг 
калькуляцияси усулларининг ўзгармаслиги; 
- харажат объектлари ҳисоби билан маҳсулотлар таннархи объектларининг бир-бири 
билан мос келиши; 
- ҳисобот даврида даромадлар ва харажатларни счётларда тўғри акс эттириш; 
- бухгалтерия ҳисобида ишлаб чиқаришга жорий харажатлар билан капитал қўйилмалар 
бўйича харажатларни алоҳида-алоҳида олиб бориш. 
Мамлакатимизда фаолият юритувчи хўжалик юритувчи субъектлар-юридик шахсларнинг, 
шунингдек, юридик шахс бўлмаган ҳолда тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи 
жисмоний шахсларнинг маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш 
харажатларини аниқлашнинг ягона методологик асосларини белгилаш мақсадида 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 5 февраль 1999 й. 54-сон қарори билан 
“Ишлаб чиқариш ва маҳсулотлар (ишлар, хизматлар) сотиш бўйича харажатлари таркиби ва 
молиявий натижаларни ташкил қилиш тартиби тўғрисида” Низом ишлаб чиқилди ва 
тасдиқланди. 
Низомга мувофиқ барча харажатлар қуйидагиларга гуруҳланади: 
- маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархига киритиладиган харажатлар: 
а) бевосита ва билвосита моддий харажатлар; 
б) бевосита ва билвосита меҳнат харажатлари; 
в) бошқа бевосита ва билвосита харажатлар, шу жумладан, ишлаб чиқариш 
хусусиятларига эга бўлган устама харажатлар; 
- ишлаб чиқариш таннархига киритилмайдиган, бироқ асосий фаолиятдан олинган 
фойдада ҳисобга олинадиган ҳамда