Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

95
 
16
100.0-109.0 II
 
105
 
115
 
8 
HL
T
L.

---

1 9 5
Bu kvadratning (X) dioganali bo„ladilar . Shunday qilib har bir 10 
qaytarilish konvert shaklida chizilib takrorlanaveradi. 
Hamma guruhlar chastotalari summasi Ef tanlovlar umumiy soni 
p 
ga teng 
boMishi kerak. 
YUqoridagi shkala uslubida belgi sonlarining to„g„ri taqqoslanganligini 
tekshirish uchun ular qaytadan yozib tekshirib ko„riladi. 
Belgi sonlari kattaliklari ning tarqalish qonuniyatlari yaxshi tushuntira olish 
uchun belgining variatsion qatori chastograma va poligonlar grafigi misolida 
ko„rsatiladi.Variatsion qatorni grafik tasvirlash egri tarqalish deyiladi. 
2
-jadvalda 100 ta kanop o„simligining bo„yi balantligi doimiy 
0
„zgaruvchanlik ko„rsatgichlarini guruhlash misoli keltirilgan . 
SIFAT O'ZGARUVCHANLIKDA STATISTIK TAHLIL 
Ilmiy tadqikotlar olib borish va ulami statistik tahlil qilishda sifat 
ko„rsatkichlar tavsifi va ularning asosiy xususiyatlarini bilish muhim ahamiyatga 
ega. 
Sifat ko„rsatkichlarga shunday belgilar kiroadiki . qaysiki ulami miqdor 
oMchoviga bo„ysunmaydigan sifat ko„rsatkichlami ifodalaydi - har xil qishloq 
xo„jalik ekinlari, har xil kasallik turlari, don yoki gul rangi, mevaning shakli , 
belgilaming mavjudligi yoki mavjud emasligi yoki ta‟sirga munosibati va hakazo. 
Sifat belgilarni o„rganishda ko„pincha o'rganilayotgan to„plam asosan ikkita 
gradatsiya keltirilishi kuzatiladi- belgi bor, belgi yo„q , ya‟ni ikkita imkoniyat 
bor, ikkita altemativa. Bunday taqqoslash altemativ taqqoslash deb ataladi. 
Umumlashtirilgan statistik tavsiv quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi 
(jadval....). Jadvalda 
rj r
2
, ....Гк
va 
q
to'plamdagi belgi 
ulushini bildiradi 
, n
t
 , n
2
........... 
..... 
n
k
- guruhlar miqdorini , N - tanlama 
xajmini , 
к
- belgidagi gradatsiyalar sonini , 
t-
Styudent kriteriyasining nazariy 
ahamiyatini. 
Sifat o'zgaruvchanligida tanlamalarning umumlashtirilgan tavsifini 
hisoblashda guruhlar (sinflar) bo'yicha boshlangMch kuzatishlarni taqsimlash 
tartibida joylashtiriladi . ulushlaming o„rtacha ahamiyatini aniqlash, belgilarni 
o„zgaruvchanligi va ishonchli interval, qaysiki uning chegarasida genial 
to„plamning ulush ahamiyati joylashadi. 
Variatsiya koeffitsientini hisoblashda o„zgaruvchanlikning maksimal 
imkoniyati S
maks
belgilaming ikki gradatsiyasida -0.500 (50.0%) , uch 
gradatsiyasida -0.333 (33.3%) , to„rt gradatsiyasida -0.250 (25.0 %), besh 
gradatsiyasida -0.200 (20.0%) va olti gradatsiyasida 0.167 (16.7 %) ga teng bo„ 
lishini hisobga olish lozim. 
O'zgaruvchanlik belgilarini statistik hisoblashga oid bilimlarimizni 

---

1 9 6
mustahkamlash maqsadida bir necha misollarni ko„rib chiqamiz. 
24-jadval 
1-m i s о I. 500 dona g„o„za o„simligi o'rganilganda 50 o'simiikda 
vertitsilioz kasalligi kuzatildi. To'plamdagi kasallangan o'simliklaming genial 
ulushi uchun 95% va 99 % li ishonchli intervalinitoping. 
Hisoblash.
Altemativ o'zgaruvchanlik uchun boshlang'ich ma‟lumotlar 
ikki guruhga taqsimlanadi. Birinchi guruh - belgilari mavjud bo'lgan o'simliklar, 
bizning misolimizda bu -kasallangan o'simliklar («/- 50), ikkinchi guruh - 
belgilar qayd yetilmagan o'simliklar, ya‟ni kasallanmagan o'simliklar (