Д. Т. Абдукаримов

Озиқ – овқат
учун (хўраки) экиладиган горох навлари олдида қаттиқ 
талаблар қўйилади. Уларнинг уруғи йирик катталикда, шакли ва ранги бўйича 
бир текис бўлиши талаб этилади. Уруғи йирик юмалоқ шаклли биртекислиги 
баланд (80 – 96 %) навлар мақсадга мувофиқ. Шу билан бирга уруғидан ѐрма 
(крупа) сини чиқиш миқдори юқори, ранги бир тусда – пушти сариқ рангда 
бўлса қулай ҳисобланади. 
Хўраки навлар селекциясида уруғининг кулинар хусусиятлари, бир вақтда, 
ва бир хил бир текис пишиши, пиширилган таомни (бўтқани), таъми, хиди, 
кўриниши ѐкимли ва пишганда ҳажмининг ошиши катта аҳамиятга эга. 
Уруғнинг биохимик таркибига қараб селекция ишини ўтказиш мақсадга 
мувофикдир. Бу йўналишдаги вазифа оқсил моддасининг миқдорини ошириш, 
унинг амикислоталар таркибини яхшилаш ва сувда эрийдиган фракциясининг 
фоизини оширишдир. Горох оқсилининг таркибида барча алмаштириб 
бўлмайдиган аминокислоталар борлигига қарамай, унинг биологик қиммати 
унча катта эмас, чунки унда метионин ва триптофан жуда кам сақланади. Бу 
вазифани бажарилиши мураккаб, лекин селекция йўли билан амалга ошириш 
мумкин. 
Селекция ишини кўк нўхат уруғининг таркибида овқат ҳазм қилувчи тракт 
ингибиторлари (трипсин, хемотрипсин, лектинлар) оқсиллар типидаги 
бирикмаларни сақламайдиган навлар яратишга қаратиш керак. Бу моддалар 
ҳазм қилувчи ферментларнинг фаолиятини шал (паралич) килиб, оқсилларни 
ўзлаштирилишини пасайтиради. 
Ем – ҳашак
(ҳашаки) йўналишидаги кўк нўхат навларининг уруғи олдида 
қўйиладиган талаблар бир мунча камроқ. Бундай навларнинг уруғи ҳар хил 
катталикда бўлиши мумкин, лекин майда уруғлар қулайроқ бўлиб ҳисобланади, 

---

29 
чунки экиш учун камроқ уруғ талаб қилинади. Уруғининг ранги, шакли, 
кулинар хусусиятларининг аҳамияти йўқ. Аммо оқсил ва аминокислоталарни 
таркиби бўйича хўраки навлар олдида қўйиладиган талаблардек.