O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

o'quvchilarga maxsus ekologik bilim va tarbiya berib, ularda bu sohada
8 Э.О.Турдикулов. ^кувчиларда умумбашарий экологик дунёкарашни шакллантириш. 
Т , Шарк. 20 
\
I й 246
163

---

muayyan malaka hosil qilish;
- ekologik о zgarishlarni oldindan ко 'ra bilishni tarbiyalash;
- ekologik madaniyatni singdirish va tarbiyalash;
- 
kishUarni tabiat in omlaridan to 'g ’ri foydalanish ruhida tarbiyalash.
E kologik siyosatning huquqiy aso slari 1991 yil 31 av g u std a qabul qilingan 
“ O ’zbek isto n R esp u b lik asin in g d av lat m u staq illig i asoslari to ‘g ‘risid a” gi qonunda 
b elg lab q o ‘yilgan.
K o n stitutsiyaning XI bob. 50-m o d d asid a: ”
Fuqarolar tabiat, atrof-muhitga
ehtiyotkorona munosabatda bo'/ishga majburdirlar".
X II bob. 5 5 -m oddasida 
e s a : ’Тел, 
y e r osti boyliklari, suv, o'sim liklar va hayvonot dunyosi hamda boshqa
tabiiy zahiralar umummiUiy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular
davlat muhofazasidadir"
deb fuqarolarning tab iatg a b o 'lg a n m unosabatlari tartib g a 
solinadi.
V atan im izd a e k o lo g ik v aziy a t va eko lo g ik tarbiyani am alg a o sh irish yuzasidan 
b ir q ato r ishlar am alga o sh irilib , chora ta d b irla r ishlab chiqilm oqda.
1992-yil 9 d ek ab rd a O 'z b e k isto n R esp u b lik asin in g
"Tabiatni muxofaza qilish
to'g'risida"
gi Q on u n n i qabul q ilin g an lig i, 
"Sog’lom avlod davlat d astu ri”
va 
"Ekologik ta'lim -tarbiya Konsepsiyasi"
ishlab c h iq ilg an lig i, 
"Ekosan
” ja m g 'a rm a si 
tu zilg an lig i, O 'z b e k isto n R espublikasi O liy M ajlisi tab iatn i m u x o faza etish va 
ek o lo g iy ag a oid zaru r q ato r x u jjatlar qabul qilg an lig i m azk u r ch o ra va tad b irlarn in g
ay rim larid ir. A n a shunday m uhim x u jjatlard an biri O 'z b e k is to n “Q izil k ito b ” i 
hiso b lan ad i. “ Q izil k ito b ”ning m o h iy ati sh u ndaki, u lar nabodot v a h ay v o n o t 
o lam in in g noyob, y o ’q o lib ketish xavfi o stid ag i tu rlari h aq id a m a 'lu m o t beruvchi 
h u jjatd ir. U ning vazifasi ja m o a tc h ilik va dav lat ijro iv a m u assasalarin i tabiatni 
m u h o fazasi m u am m o sig a ja lb etish d a va tu rla r g en o fo n d in i saqlab q olishga 
k o 'm a k la sh is h d a n
iborat. “Q izil k ito b ” V atan im izd a o 's im lik va h ayvonot 
d u n y o sin i m u h o faza qilish borasid ag i eng m uhim xayrii ishlardan biridir.
Y angi asrning barkam ol kishisi o ’zid a eko lo g ik m ad an iy at unsurlarini ham 
n a m o y o n eta o lish i zam on talab id ir. Is te 'm o ld a n o rtiq ch a suv jo 'm ra k la rd a n
164

---

oqishiga y o ’l q o ’ym aslik, suv xavzalarini ifloslantirm aslik, axlatni duch kelgan 
jo v g a to ’km aslik, turar jo y la rn i ozoda saqiash, k o 'c h a t va gullarni sindirm aslik 
xam da ularni ekish, xay v o n larg a g ’a m x o ’rlik qilish, qushlarni parvarishlash, 
xonadon va xiyobonlarni g ulzorga aylantirish kabi harakatlarni am alga oshirish 
ekologik m ad an iy atlilik n in g eng oddiy k o ’rinishlari hisoblanadi. A slida, ekologik 
m adaniyat tab iatn i barch a g o ’zalliklari bilan his qilishdan, sevishdan boshlanadi. 
Insonning tabiat kuchlari - sovuq va issiq. q u rg ’oqchilik, y o n g 'in lar. turli ofatlar 
ustidan g ’alabasi unga b o 'lg a n m unosabatni o ’zgartirdi. Bu k o ’r-k o 'ro n alik d an asta- 
sekin ongli m un o sab atg a av lan a boradi. T abiatga b o 'lg a n m ehr tu v g 'u si bovib, unga 
m unosabat shaxs m adaniyatining ajralm as bir b o 'la g in i tashkil etadi. H ar bir inson 
tabiatdan baxra oladi. A m m o bu xali u tabiatga m uhabbat degani em as. T abiatga 
m uhabbat uni tu sh u n ish d an . uning g o 'zallik larin i 
anglashdan, tabiat bilan 
m unosabat q u rishdan boshlanadi.
B o sh lan g ’ich s in f o 'q u v ch ilarig a dars jaray o n id a ekologik tarbiya doim iy 
ravishda o ’qish, odobnom a, tab iat darslari. xam da sinfdan va m aktabdan tashqari 
tarbiyaviy tad b irlar orqali beriladi. O ’quvchilarga dars ja ra y o n id a ekologik tarbiya 
berish ularning m a'n av iy -ax lo q iy jih atd an kam olotiga katta ta 's ir k o 'rsatad i. Bu 
darslarda 
eko lo g ik
tarbiya 
berishda 
o ’qituvchilar 
o g ’zaki, 
k o ’rgazm alilik, 
izlanuvchanlik, su h b at m etodlaridan keng foydalanadi. S huningdek. bola bilim ining 
sam arali b o ’lishi uchun ham da m a 'lu m natijalarga erishish uchun o ’qitishning yangi 
pedagogik tex n o lo g iy alarid an keng 
foydalaniladi. 
B olaning m aktabda dars 
ja ra y o n id a o lay o tg an ta'lim -tarb iy asi ularning shaxs sifatidagi insoniv kam olotida 
m uhim o ’rin egallaydi. H ayotga b o 'lg a n qiziqish. ijobiy xislatlar, tabiatni asrab- 
avaylash, tabiatdagi h ar bir voqea va h o disaga e 'tib o r bilan qarash o ’quv ch ilard a 
ekologik tarb iy an in g natijasi sifatida nam oyon b o 'la d i. D ars jaray o n id a bolaga 
ekologik tarb iy a berishda turli xalq o g ’zaki ijodi nam unalari, sh e 'rla r, q o ’shiqlardan 
fo y d alan ish m aq sad g a m uvofiqdir.