О‘zbekiston respublikasi oliy ya 0 ‘rta maxsus ta’lim yazirligi

Mustaqil tayyorlanish uchun nazorat savollari:
1. «Qutaclg‘u bilig» qaysi asrda yaratilgan, unda qancha bayt va misraiar
bor?
2. «Qutadg‘u bilig»ning asosiy nuqtasi nima?
3. « 0 ‘quv qayda bo‘lsa, ulug‘lik bo‘lur, Bilim qayda bo‘lsa, buyuklik 
olur» baytini izohlang.
4. Tilni avaylash haqida olimning talqini?
5. «Bilimsiz kishilar — donolarning dushmani» iborasini sharh- 
lang?
6. Yusuf Xos Hojibning turmush muammolariga oid fikrlarini kelti-
ring.
7. Shoir yurtni idora etuvchi va xalqni boshqaruvchilarni ikki toifaga 
bo‘ladi, deb tushuntiradi. Bular kimlar?
8. Asarning tuzilishi va syujeti haqida tushuncha bering.
9. T o‘rt qahramonning suhbatlari, munosabatlari asosida Yusuf Xos 
Hojib o ‘z maqsad va g‘oyalarini bayon etadi. Bular kimlar?
10. Asarda yetuk insonni kamolga yetkazish m asalalari qanday 
yoritilgan?
11. Olimning amaldorlar axioqi haqidagi o‘gitlarini keltiring?
12. Jismoniy kamolot nima?
13. Aqliy kamolot nima?
14. Shoirning o'gMl va qizlar tarbiyasi haqidagi fikrlarini sharh-
lang.
15. «Qutadg'u bilig»ning luglaviy m a’nosi nima?
16. Yusuf Xos Hojib qachon va qaerda tug‘ilgan?
Tavsiya etiladigan adabiyotlar:
1. Yusuf Xos Hojib. Qutadg‘u bilig. — Т.: Yulduzcha, 1990.
2. 0 ‘rta Osiyoda pedagogik fikr taraqqiyotidan lavhalar / Tuzuvchilar: 
A.Zununnovva boshqalar. — Т.: Fan, 1996.
3. 
K.Hoshimov, S.Nishonova.
Pedagogika tarixi. — Т.: Alisher Navoiy 
nomidagi 0 ‘zbekiston milliy kutbxonasi nashriyoti, 2005.
4. 
N.M.Mallaev.
0 ‘zbek adabiyoti tarixi. — Т.: 0 ‘qituvchi, 1965.
42

---

6-mavzu: KAYKOVUSNING «QOBUSNOMA» ASARIDA
TA’LIMIY-AXLOQIY iVl UAM MOLAR
Reja:
1. «Qobusnoma» asarining yaratilishi va tuzilishi.
2. Asarda ilgari surilgan ta ’lim-tarbiya va axloq masalalari.
3. «Qobusnoma» asarida barkamol inson tarbiyasida qo‘llani- 
ladigan metod va usullarning ifodalanishi.
4. «Qobusnoma» asarining pandnoma sifatida yoshlami hayotga, 
amaliy faoliyatga tayyorlashdagi ahamiyati.
«Qobusnoma» XI asrda yaratildi. By davrda feodal jamiyati 
ancha rivojlangan b o iib , ilm -fan, san’at va adabiyot taraqqiy 
etgan edi. Abu Abdullox Rudakiy, Abul Qosim Firdavsiy, Tusiy, 
Nosir Xisrov, U m ar Xayyom kabi m ashhur alloma — shoirlar 
shu asrning m azm un-m ohiyatidan bahram and b o ‘lib, ilhom 
olganliklari manbalardan m a’lumdir.
G ‘arb va Sharq olimlari, pedagoglari diqqatinn o ‘ziga jalb etgan 
«Qobusnoma» asarining muallifi Unsurul — Maoliy Kaykovus 
Kaspiy dengizining janubiy qirg‘og‘ida yashovchi Gilon qabila- 
sidandir. U 412 hijriy (1021 — 1022 milodiy) yilda feodal oilasida 
tug‘ilgan.
Mazkur asar turli pedagog — olimlar diqqatini jalb etib, 
qator tillarga tarjima qilingan. Masalan, asar 1432 va 1705-yillarda 
usm onli turk tiliga, 1786— 1787-yillarda M uham m ad Siddiq 
Rashidiy taxallusi bilan uyg'ur tiliga, taxminan 1860-yilda Ogahiy 
tom onidan o ‘zbek tiliga, 1880—1881 -yillarda Qayum Nosiriy 
tomonidan tatar tiliga tarjima qilindi.
Bundan tashqari u 1886-yilda rus va fransuz tillariga, 1811- 
yilda nemis tiliga ham taijima qilingan. Bugungi kunda ham ko‘pgina 
jahon tillariga tarjima qilinib, sevib o ‘qilmoqda.
«Qobusnoma» asari shoh Qobus ibn Vushmagar Kaykovus 
o ‘g‘li Gilonshohga tarbiya beruvchi bir nasihatnoma yoki vasiyat- 
noma yozib qoldirish istagi tufayli yaratiladi. U o ‘z asari «Qobus- 
noma»da o ‘g ii Gilonshohga murojaat qilib deydi: «Ey farzand,
43

---

umidim shuki, sen bu pandnomalarni qabul qilgaysan. Bu bilan 
men otalik vazifasini bajo keltirgan bo‘lurman. Bilgilki, xaiqmng 
rasmi, odati shundayki, har kim yugurib-yelib, qidirib-axt^rih 
dunyodan biror narsa hosil qiladi va bu topgan narea'arini 
o 'z m r
yaxshi ko‘rgan kishisiga qoldirib ketadilar.
Men dunyoda mana shu so‘zlarni hosil qildim, sen men uchun 
eng qimmatbahosan. Menga safar vaqti yaqinlashdi, dunyodan 
nima hosil qilgan bo'lsam, sening oldingga qo'ydim, toki o‘zingga 
bino qo‘ymagaysan va o ‘zingga nomunosib ishlarni qilmagaysan».