А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

 
AVECO усули
материалларнинг ўртача нархларига асосланган. Бу усул бўйича ҳар бир 
бирликнинг қиймати давр бошларида ўхшаш бирликларнинг ўртача ўлчанадиган қийматидан
ва давр мобайнида сотиб олинган ва ишлаб чиқарилган ўхшаш бирликлар қийматидан 
белгиланади. Ўртача қиймат даврий асосда ёки хўжалик юритувчи субъектда мавжуд бўлган 
вазиятга кўра, ҳар бир қўшимча етказиб бериш давомида ҳисобланиши мумкин. 
ФИФО усулида
ишлаб чиқаришга биринчи сотиб олинган материаллар партияси бўйича 
баҳоланади, сўнгра иккинчи партия баҳоси бўйича ва ҳоказо. ФИФО усулида хом-ашё, 
материаллар ва товарлар келиб тушиш тартиби бўйича баҳоланади. Бу шундан далолат 
берадики, материаллар таннархининг қисми сифатида нисбати олдинги баҳода ҳақиқатда ушбу 
материаллар юқори ёки паст нархда сотиб олинганлигидан қатъий назар, сарфланади. 
Материалларнинг баҳоси уларнинг жорий баҳосини акс эттиради. Инфляция даврида ФИФО 
усулидан қўлланилса, соф фойданинг энг юқори даражасига эришилади.
ЛИФО усулида
материаллар ишлаб чиқаришга аввал охирги партия таннархи бўйича 
ғзилади, сўнгра аввалги партия ва ҳоказо. Заҳирада қолган материаллар қиймати ҳисобот 
даврининг охирида биринчи сотиб олинган материал таннархи бўйича ҳисобланади. ЛИФО 
усулидан фойдаланиш инфляция даврида энг паст фойдани, дефляция, яъни нархларнинг 
пасайиши вақтида энг юқори фойдани келтиради. 
ТМЗ яроқсиз бўлганда, брак, қисман ёки бутунлай эскирганда, сотувни ташкил қилиш 
харажатлари ошганда, рақобат кучайиб, сотув нархи пасайган ҳолатларда, товар-моддий 
захиралари ўз таннархидан ишлаб чиқариш қийматидан паст баҳода сотиш қийматида 
баҳоланиши мумкин. 
5.6.ТМЗлар соф сотиш қиймати. 
 
Соф сотиш қиймати
– товар сотилишининг тахминий қийматидан товарларни сотиш 
олдидан тайёрлаш ва уни сотиш харажатларининг айирмасидир.
Товар-моддий захиралари соф сотиш қийматигача қуйидаги усуллар асосида қисман 
ҳисобдан чиқарилади: 
2.
Моддалар бўйича усул – бунда товар-моддий захираларининг ҳар бир тури 
баҳоланади; 
3.
Асосий товар гуруҳларининг усули – бунда товар-моддий захираларининг гуруҳ 
имтиёзи баҳоланади; 
4.
Захираларнинг умумий даражаси усули – бунда ҳамма товар-моддий захиралари 
баҳоланади.