А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

5.5.ТМЗларни доналаб баҳолаш, ўртача баҳода, ФИФО ва бошқа усулларда баҳолаб 
сарфлашни ҳисобда акс эттириш. 
«Товар-моддий заҳиралар» номли 4-сон БҲМАга асосан товар моддий заҳираларнинг 
таннархи барча сотиб олиш харажатларини ва товар-моддий заҳираларни манзилга етказиб 
бериш ҳамда тегишли ҳолатга келтириш билан боғлиқ бўлган транспорт-тайёрлов 
харажатларини ўз ичига олади. 
Материалларни сотиб олиш харажатлари сотиб олиш қийматини, импорт божлари ва 
йиғимларни, маҳсулотни сертификация қилиш харажатларини, таъминот, воситачи 
ташкилотларга тўланган комиссион тўловларни, солиқларни (кейинчалик ҳисоб-китоб тарзида), 
шунингдек транспорт-тайёрлов харажатлари, хизмат ва заҳираларни сотиб олиш билан 
бевосита боғлиқ бўлган бошқа харажатларни ўз ичига олади.
Материалларнинг ҳар бир турини тайёрлаш, ҳақиқий таннархини ҳисоблаш кўп меҳнат 
ва вақт талаб қилади. Шунинг учун ҳам кўпчилик ҳолларда моддий бойликлар жорий ҳисобда - 
ўртача сотиб олиниш баҳоси
, 
режа таннархи
бўйича ва бошқа баҳоларда баҳоланади. 
Материалларнинг ҳақиқий таннархи билан ўртача сотиб олиниш баҳоси ёки режа таннархи 
ўртасидаги фарқ уларнинг гуруҳлари бўйича алоҳида счётларда ҳисобга олинади. Амалиётда 
компьютерларнинг кенг қўлланилиши материал заҳиралари ҳар бир турининг ҳақиқий 
таннархини ҳисоблаш имкониятини яратади. 

---

111 
Ишлаб чиқариш харажатларига ҳисобдан чиқариладиган материалларнинг ҳақиқий 
таннархини аниқлаш, уларни баҳолашнинг қуйидаги усулларини қўллаш билан амалга ошириш 
мумкин: 
1.
Доналаб баҳолаш; 
2.
Ўртача таннарх бўйича ёки AVECO усули; 
3.
Биринчи тушум-биринчи харажат, FIFO усули; 
4.
Охирги тушум-охирги харажат, LIFO усули. 
Доналаб баҳолаш усули автомобил, тасвирий санъатнинг ноёб асарлари, қимматбаҳо 
заргарлик буюмлари кабиларни ҳисобга олишда юритилади ва ҳар бир буюм алоҳида доналаб, 
баҳоланади.