O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Bank faoliyatini avtomatlashtirish xususiyatlari. 
BAAT ni texnik 
ta’minlash jarayonida bank texnologiyalari apparat vositalari arxitekturasi 
zamonaviy talablar asosida qurilish kerak. Ularga: aloqaning turli-tuman 
telekommunikatsion vositalari, ko'p mashinali majmualar, „mijoz-server" 
ning arxitekturasidan foydalanish, mahalliy, mintaqaviy va global tezkor 
tarmoqlami qo'llash kiradi.
„Mijoz-server" arxitekturasi banklaming axborot texnologiyalarini 
qurilishdagi texnik yechimlarga zamonaviy yondashishning asosi bo'ladi.
Bu texnik ta’minlanishni tashkil qilish va axborotlarni ishlab chiqishni 
mijoz (ishchi stantsiya) va server deb nomlangan ikkita tarkibiy qism 
o'rtasida taqsimlanishini ko'zda tutadi. Ikkala qism birlashtirilgan kom­
pyuterlarda bajariladi. Bunda mijoz-serverga so'rovlar yuboriladi, server esa 
ularga xizmat ko'rsatadi. Bunday texnologiya tarkiblashtirilgan so'rovlaming 
maxsus tiliga ega kasbiy MBBTda amalga oshiriladi.
„Mijoz-server" texnologiyasini amalga oshirishning variantlaridan biri 
uning uch bosqichli arxitekturasidir. Tarmoqda kamida uchta kompyuter: 
mijoz qismi (ishchi stantsiya), qo'llanishlar serveri va ma’lumotlar baza­
sining serveri mavjud bo'lishi kerak. Mijoz qismida foydalanuvchi bilan 
o'zaro hamkorlik (foydalanish interfeys) tashkil qilinadi. Qo'llanishlar 
serveri mijoz qismi uchun biznes tadbirlarini amalga oshiradi. Ma’lumotlar 
bazasining serveri mijoz rolini bajaruvchi biznes tadbirlaiga xizmat ko'rsatadi. 
Bunday arxitekturaning egiluvchanligi mustaqil va dasturiy resurslaming 
almashishidadir.
Banklarda axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minlanishi. 
Bank 
vaqt bo'yicha rivojlanuvchi obyekt bo'lib, axborot muhitining miqdoriy 
o'zgarishini (ishlab chiqarilayotgan m a’lumotlar hajmining, foyda­
lanuvchilar sonining va boshqalaming ko'payishini), miqdoriy o'zgarish- 
larni (yechilayotgan vazifalar turli-tumanligining kengayishini, ular ha- 
rakterining o'zgarishini) vujudga keltiradi. Xuddi shunday qurilgan av­
tomatlashtirilgan tizim ba’zi bir vaqt davomida zamonaviylashtirishlarni 
o'tkazmasdan xuddi shunday rivojlanishi kerak. Tizimning saloliiyatli
2 1 7

---

imkoniyatlari, qoidaga ko‘ra, ishlab chiqarilgan asosiy dasturiy vositalarning 
imkoniyatlari bilan kuchli bog'langan.
Tizimning bunday sifati aniq ishlab chiqaruvchilaming kasbiy maho- 
ratlariga bog'langan va bittagina asosiy dasturiy vositalar doirasida kuchli 
turlanishlari mumkin. Keyingi yillarda bank faoliyatida ma’lumotlarning 
xavfsizligini ta ’minlash muommosi kuchaymoqda. U o'z ichiga bir necha 
jihatlarni oladi.