N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

Ib tid oiy davr xu su siy a tla rin i an iq lan g
(C h a rx p a la k texn ologiyasi)
№ D a v r xususiyatlari
Paleolit
M ezolit
Neolit
Eneolit
Bronza
1
D ehqonchilik 
v ujudga kelgan
2
0 ‘q - y o y ixtiro 
qilingan
3
M u z lik davri 
h uk m ro n b o 'lg a n
4
S u n ’iy olov ixtiro 
qilingan
5
Sopol ixtiro 
qilingan
6
O d a m la r g ‘orlarda 
y ashagan
7
C horvachilik 
v ujudga kelgan
8
O d am lar
k o ‘chm anchi hayot 
kechirishgan
9
N eandertal odam
yashagan
10 Ijtimoyi tengsizlik 
v u ju d g a kelgan
и
M ikrolit qurollar
92

---

ishlab chaqarilgan
12 Sug'orma 
dehqonchilik 
vujudga kelgan
13 B ug‘ular ovlangan
14 Ilk shaharlar 
vujudga kelgan
15 Mis ixtiro qilingan
16 Makrolit qurollar 
ishlangan
17 Nukleuslar
ishlangan
18 Mustahkamlangan 
qishloqlar v/k
19 Patriarxat davri 
boshlangan
20 Qoya tosh suratlar 
k o ‘p ishlangan
9-12 t o ‘g ‘ri ja v o b "qoniqarli" 
13-16 t o ‘g ‘ri ja v o b "yaxshi" 
17-20 t o ‘g ‘ri ja v o b "a’lo"

---

I V BOB.
Q A D IM G I V A 0 ‘R T A A S R L A R D A V R I M A D A N IY A T I
l- § . Q ad im gi davr m adaniyati
Q adim gi davrda ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyotida tub o ‘zgarishlar 
sodir boMgan. Bunda, birinchi navbatda ishlab chiqarish 
usuli va 
m ulkchilik shakllari tu bdan o ‘zgargan. Bu tem ir davri 
jam iy atin in g
rivojlanishi asosida vujudga kelgan boMib, ja m iy a td a shaharlar, davlatlar 
va ja h o n imperiyalari tarkib topgan. Aholi o 'r ta sid a tabaqalanish 
kuchaygan. Zodagonlar, qohinlar, jangchilar, hunarmandlar, dehqonlar, 
chorv ad o rlar patriarxal oilaning kichik a ’zolari - xizm atkorlar «qulllar» 
- ja m iy a tn in g asosini tashkil etgan. Lekin qulchilik hamrna m am lakat va 
halqlarda ham bir xil taraqqiy etm agan. Ular Yunoniston v a R im d a 
o ‘zining eng rivojlangan-klassik shakliga ega boMgan. Bu m am la- 
katlarda ishlab chiqarish usulining asosini qullar mehnati tashkil etgan. 
Q ullar xuddi jo nli buyum tariqasida foydalanilgan. Ularning hech 
q anday huquqi boMmagan. U lar eng ogMr ishlarda betinim ishlashga 
m ajbur etilgan.
0 ‘rta O siyoda esa, ishlab chiqarishning asosini erkin dehqon 
jam oalari tashkil etgan. Qul nomi ostida yuritilgan xonadon xizmat- 
korlari m ehnatidan esa, faqat uy yumushlarini bajarishda foydalanilgan 
va ularga oilaning kichik a ’zosi sifatida qaralgan. 0 ‘rta O siyoda uy 
qulchiligining vujudga kelishini tabiiy iqtisodiy sharoit ta qoza etgan. Bu 
asosan, s u g 'o r m a dehqonchilik xo'jaligi bilan bogMiq. T o ‘g ‘onlar, 
ariqlar, kanallarni qurish va tozalab turish kabi ishlarni faqat ja m o a n in g
erkin, o ‘z m ehnatidan m anfaatdor aholigina bajara olgan. Bu ishlarni 
bajarishda sustkashlik, loqaydlik, beparvolikka yoM q o ‘yib boMmagan.
A rxaik dav r taraqqiyoti 
miloddan avvalgi VI 
asrda dunyodagi 
birinchi im periyaga asos solgan Erondagi aham oniylar sulolasi tarixida 
aks etgan. U lar o 'z la rig a qaram oMkalar to'gMisida k o 'p la b maMumotlar 
qoldirganlar. Ular ju m lasig a Bexistun qoya toshlaridagi tasvirlar, N aqshi 
R ustam va Persepol saroyidagi tasvirlarni keltirish m umkin. Ularga 
b o ‘ysu n g an m am lakatlarda aham oniylar madaniyatiga xos boMgan 
m oddiy m adaniyat izlari topilgan. Shuningdek, imperiyada yag o n a pul 
tizim i(darik), yagona aloqa tizimi va diniy e'tiqod(zardushtiylik)
94

---