Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

Ural-Mongol belbogʻi 
 
Uralo-Mongol burmachanlik belbogʻi boʻyiga 5000 km masofaga, 
eniga esa 1000-2000 km masofaga choʻzilib yotadi. Shakliga koʻra 
burmachanlik belbogʻi yoysimon koʻrinishga ega.
Uralo-Mongol burmachanlik belbogʻ tarkibida kaledon va gertsin 
yoshidagi hududlar joylashgan boʻlib, ular mezozoy va kaynazoy 
qoplamalari bilan yopilib turadi. Burmachanlik belbogʻi Gʻarbda Rus 
platformasi bilan, Sharqda Sibir platformasi bilan Shimolda Barens 
va Kars dengiz shelflari ostigacha choʻzilib, Janub qismi esa Tarim 
va Xitoy platformalari bilan chegaralangan. Janubiy-Gʻarbiy 
chegarasi Orol dengizi quyi qismidan oʻtib Oʻrtayer dengizi belbogʻi 
bilan tutashadi. Sharqiy chegarasi Mongola-Oxota burmachanligi 
tomon torayib boradi.
Uralo-Mongol burmachanlik belbogʻi hududlariga quyidagi 
burmalangan mintaqalar kiradi: 
1. Taymir – Shimoliy Yer 
2. Pay-Xoy – Yangi Yer 
3. Ural 
4. Markaziy Qozogʻiston 
5. Oʻrta Osiyo hududini Shimoliy va markaziy yoylari 
6. Oltoy burmachanligi 
7. Salairo-Sayan burmachanligi 
Paleozoy burmachanligi davrlarida MDH hududida uchta yirik 
epigersin plitalar mavjud boʻlgan. Bular: 
1) Rus va Sibir platformalari oraligʻida joylashgan Gʻarbiy Sibir 
epigersin plitasi; 
2) Oʻrta Osiyo hududida joylashgan Turan plitasi; 
3) Rus platformasini Janubida joylashgan Skif plitalaridir. 
Bu plitalar yosh plitalar boʻlib, ular qadimgi platformalardan 
Yoshi bilan farq qiladi. Qadimgi platformalar Arxey va 
proterazoy(yuqori proterazoygacha) davrlarida paydo boʻlgan boʻlsa, 
yosh plitalar paleozoy davrlarida paydo boʻlgan. 

---

76 
Gʻarbiy Sibir plitasi Gʻarbda Rus platformasi, Sharqda Sibir 
platformasi, Janubda Turgʻay oraligʻi oraqali Oʻrta Osiyo hududi bilan, 
Sharqqa qarab Markaziy Qozogʻiston burmachanligi, Oltoy va Salairo-
Sayan burmachanligi bilan chegaralangan. Shimoliy chegarasi Kars 
dengizi ostiga kirib ketgan.
Turan plitasi Shimolda Turgʻoy oraligʻI orqali Gʻarbiy Sibir plitasi 
(Qizilqum 
qumliklari) 
shimoli-sharqda 
Markaziy 
Qozogʻiston 
burmachanligi bilan, janubda Afgʻoniston va Kopet-togʻ burmachanligi 
hududi bilan, Gʻarbda Kasbiy dengizi bilan chegaralangan. Turan plitasi 
4 ta blokka boʻlingan boʻlib, bular Betpakdala- Muyunqum, Orol-
Fargʻona, Qoraqum va Ustyurt bloklaridir. Bu bloklar orasida Tyan-
Shanning paleozoy fundamentlari yer yuzasiga chiqib qolgan. 
Skif plitasi Rus platformasini Janubida joylashgan boʻlib, unga 
Chernomorye pasttekisligi, Qrimning pasttekisligi qismlari, Azov dengizi 
va Stavropol doʻngliklari kiradi.
 
Ural gersin burmachanlik hududi, Markaziy Qozogʻiston burmachanlik 
hududi. 
Oltoy-Sayan burmachanlik hududi, Taymir-Shimoliy yer burmachanlik 
hududi