ham, u qabul qilmaganligi” voqeasini keltirish bilan
uning hayoti
og'ir kechganligini ta ’kidlamoqchi boMgan.132
Samarqand hokimining qaramog‘ida bo‘lgan shoirning
nochor umr kechirganiga ishonish qiyin. Faxriyning m a’lumotiga
istisno sifatida qarash ham m um kin.133 Albatta,
Faxriy
keltirgancha,
shoir
Samarqandda
yashagan
paytida
o ‘ta
kam bag‘al edi deyish uncha to ‘g ‘ri bo ‘lmas. Chunki Bobur
ta’kidlagani kabi, hokim o‘z suhbatdoshi - iqtidorli shoirga hech
bo ‘Imaganda vaqf pullaridan maosh tayinlashi aniq edi.
Tayinlaganda ham Ahmad Hojibekdek san’atsevar va shoir kishi
Alisher uchun yetarli miqdorda maosh
berishi turgan gap edi
(xuddi
Amir
Alisher
shoirlarga
vaqf
pulidan
maosh
tayinlaganligi kabi). Tabiiyki, keyinroq katta mulk egasiga
aylangan ulug‘ Amiming o‘tmishi haqida gapirganda uning
Samarqanddagi o ‘rtahol umrguzaronligi Faxriyga “ayanchli,
nochor” bo‘lib k o ‘ringan. Buning tasdig‘ini quyidagi m a’lumotni
ilova etganida ham k o ‘rish mumkin:
“Sulton sohibqiron (Husayn Boyqaro) mazkur amirni
(Alishemi) talab qilib Sulton
Ahmad mirzoga xat yozgan, (uni
olib kelish uchun) kishi yuborgan. (Sulton Ahmad mirzo) uni
munosib anjomlar bilan Sulton sohibqiron huzuriga jo ‘natdi.
Amir Hirotga qarab yo‘l oldi va xizmat qilish davlatiga muyassar
boMdi” 134 Shu faktning o ‘zi ham uning Samarqandda chor-
nochor va kimsasiz yashamaganligiga dalolatdir. Garchi u
muayyan lavozimda bo‘lmagan, esa-da, hokimga yaqin inson
maqomida bo‘lgan ko‘rinadi,
aks holda, uni Hirotga keltirish
uchun Samarqand hokimiga maxsus nom a yuborilmas edi.
Samarqand Alisher Navoiy hayotida alohida o‘rin tutadi.
XV asming ikkinchi yarmida Samarqand ilm-fan markazi sifatida
o‘z
ahamiyatini
yo ‘qotgani
borasidagi
rus
olimlarining
132
Фахрий Ниротий. Латоифнома. - Б. 134.
133 Е.Э.Бертелс шундай йисоблайди.
134 Фахрий Ниротий. Латоифнома. - Б. 134.
190
ta’kidlarini bahs doirasiga tortishning hojati yo‘q. Chunki bunday
qarashlar
ancha yillar oldin akademik Vohid Abdullaev
tomonidan ancha jiddiy qoralangan va
yetarlicha dalillar asosida
uning aksi isbotlab berilgan edi.1^
Bu davrda Samarqand obod diyor b o iib , Mirzo Ulug‘bek
tomonidan asos solingan jahoniy ilm-fan markazi an ’analari hali
s o ‘nm agan,
islomiy ilmlaming allomalari hanuz xanafiylik
taiim otini mukammal o'qitish bilan band edi.
Manbalarda
Navoiyning
Samarqandda
necha
yil
yashagani haqida aniq bir fikr aytilmagan. Shoiming o ‘zi
“Samarqandda ikki yil Fazlulloh Abu Laysiy q o iid a tahsil
oldim”, - deydi.136 Bu - birinchi fakt. Samarqanddagi hayoti shu
bilan tugagan, tahsildan oldin yoki
keyin Samarqandda yashagan
yo
yashamaganligi
haqida
aniq
m a iu m o t
bermagan.
Samarqandda, Ahmad Hojibekning yaqin suhbatdoshi sifatida
saroyda e ’tiborli zot boisa-da, ammo rasmiy ravishda Ahmad
mirzo mulozimi emasdi. Chunki Navoiy bu davrdagi hayoti
haqida «Vaqfiya»da shunday yozib qoldirgan: “...bu
haqir hech
nav’ xizmatqa o ‘z qobiliyatimni chenamagan jihatdin va hech
turluk mashaqqatqa o ‘z quvvatimni anglamag‘on sababdin
borcha tamanno esbigin yuzumg‘a madrus va ja m ’ muddaolar
abvobin ilayima masdud qilib erdim”.137
Boshqa
manbalarda
uning
bir
necha
yil
yashaganligi umumiy tarzda qayd etilgan, xolos.
Ikkinchi
qoiim izdagi aniq fakt, bu Navoiyning Samarqanddan Hirotga
qaytish sanasidir va u Sulton Husaynning 1469 yili Hirot taxtiga
oiirishi bilan b o g iiq . Shundan kelib chiqib navoiyshunoslar
Navoiy Samarqandda t o i l yil, ya’ni 1465 - 1469 yillari yashagan
deb ta ’kidlaydilar.138 Ammo nega aynan 1465 yil?
Manbalarda
t3S Qapaur: Абдуллаев В. Навоий Самараандда. - Тошкент: Адабидт ва
сан ат, 1968.
136 Мажолис ун-нафоис. - Б.ЗЗ.
!з
8
АлИ1иер Навоий Ваяфия. - Б,246.
Ойбек Навоий Самарцандга 1466 йилда келган ва у ерда ych йил
191
Navoiyning Samarqandga kelish sanasi ko ‘rsatilmagan. U o‘zi
aytgancha, ikki yil tahsil olgan, Bobur tasdiqlaganidek, Ahmad
Hojibekning homiyligi ostida kun kechirgan.
Shundan boshqa
aniqlashtiruvchi m a’lumotlar manbalarda uchramadi.
Shoirning Samarqanddagi
hayotini oydinlashtiruvchi
ayrim m a’lumotlar mavjud. “Ravzat us-safo”da quyidagicha
yoziladi;
Do'stlaringiz bilan baham: 
