Эргаш Ғозиев

 
болада аввал унли 
ҳарфларни, кейин ундош ҳарфларни фарқлаш кўникмаси вужудга келади. 
Шундай қилиб, юқоридаги мулоҳазалар
 
асосида умумий бир хулосага 
келиш мақсадга мувофиқдир. Маълумки, икки ёшга тўлган бола тилнинг 
барча товушларини фонетик жиҳатдан идрок қилиш асосида нутқни 
тушуниш имкониятига эга бўлади, бу ҳодиса шахслараро муносабатни 
вужудга келтиради. 
Илк болалик даврида ҳаракатларнинг шаклланиши ориентировка 
фаолияти хусусияти ўзгариши билан узвий боғлиқдир. Бола у ёки бу 
ҳаракатни амалга ошириш учун аввал предмет билан танишади: унга кўз 
югуртиради, қўлига олади ва ҳоказо. Болани предметларнинг шакли, ранги, 
вазни билан таништиришда катталар амалга ошириш мўлжалланган 
ҳаракатнинг моҳиятини тушунтирадилар ва ҳаракатни қай йўсинда 
бажаришни ўргатадилар: Болани “Олиб кел”, “Жойига қўй”, “Расм чиз”, 
“Ушлаб тур” каби сўз бирикмаларидан иборат топшириқнинг моҳияти билан 
таништириб, кейин унга ҳаракатни бажариш йўллари “Қаламни мана бундай 
ушла”, “Аввал қўлингга ол”, “Олдин ўнг қўлинг билан тут”, “Қошиқни 
бундай ушлаб оғзингга олиб бор” деб кўрсатилади. Шунинг учун ҳам болада 
предметли ҳаракатни ўстириш мураккаб жараён ҳисобланади. 
Илк болалик амалий ҳаракат тафаккури вужудга келадиган давр 
ҳисобланиб, қўл операциялари турли нарсалар ва қурилмалар билан 
алмашинади. Бола ижтимоий қуроллардан фойдаланиш усулларини 
ўзлаштириши натижасида унда предметли ҳаракат кўникмаси шаклланади. 
Жисмлар билан турли ҳаракатларни ўзлаштиришда улардаги муҳим ва 
ўзгармас аломатларни ажратиш кўникмаси ҳосил бўлади, натижада 
умумлаштириш ва умумий тушунчаларни ўзлаштириш жараёни рўй беради. 
Янги шароитда предметли ҳаракатдан фойдаланиш боланинг ақлий ўсишига 

---

92 
ижобий таъсир қилади. Ўз хатти-ҳаракатини катталарнинг ҳаракати билан 
солиштириш ва унинг ўхшаш жиҳатларини топиш боланинг ақлий ўсиши 
учун муҳим аҳамиятга эга. Ақлий ўсишни тўғри йўналтириш учун бола 
билан махсус режа асосида машғулотлар ўтказиш мақсадга мувофиқ. 
Бу даврда болада “Мен ўзим” концепциясининг вужудга келиши 
шахсий фазилатлар шаклланишига олиб келади ва худди шу пайтларда у 
шахс сифатида таркиб топа бошлайди. Болада шахсий ҳаракатлар пайдо 
бўлиши ўсишнинг янги даври бошлангандан дарак беради.