Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

O’zlashtirish savollari 

         

1. 

Yer osti suvlari joylashishiga qarab qanaqangi turkumlarga ajratiladi? 

2. 

Yer osti suvlarining tuyinish soxalarini aytib bering. 

3. 

Muzlik yotqiziklari qaysi yo‘l bilan hosil bo‘ladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MA'RUZA № 10 

 

CHO’KINDI TOG’ JINSLARI. 

 

Reja 

1.  Cho‘kindi tog‘ jinslarining hosil bo‘lish jarayoni. 

2.  Cho‘kindi tog‘ jinslarining turlari. 

3.  Cho‘kindi tog‘ jinslariga mansub bo‘lgan menerallar va konlar. 

4.  Cho‘kindi tog‘ jinslarining insoniyat rivojlanishidagi o‘rni. 

 

Tayanch  iboralar:  cho‘kindi,  yotqiziq,  nurash,  relef,  kontenintal,  jins,  mineral,  hovza,  orgonagen,  dengiz, 

ko‘l, muz, qatlam, mexanik, kimyoviy, organic, gil, qum, slyuda, kvarts, changsimon, lyoss, serg‘ovak, gips, 

xemogen, tuf, chaqiq, tsement, temir, fosfat, ferrolit, qumtosh, kremniy, deatomit, aromatic. 

Cho‘kindi  tog‘  jinslari  yer  yuzasining  deyarli  xamma  yerida  tarqalgan.  Cho‘kindi  jinslarning  paydo 

bo‘lishi  va  o‘zgarishi  turli  termodinamik,  fizik  va  kimyoviy  sharoitlar  bilan  bog‘liq  bo‘lib,  ma'lum 

qonuniyatga bo‘ysinadi. Cho‘kindi tog‘ jinslari o‗simlik va organizm qoldiqlaridan shuningdek o‘zidan oldin 

paydo bo‘lgan magmati va metamorfik jinslarning yemirilishidan hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lish sharoitiga qarab 

cho‘kindi jinslar dengiz, ko‘l, daryo, shamol, muz va morena yotqiziqlariga bo‘linadi. 

Qurik  iqlimli  sharoitda  hosil  bo‘lgan  jinslar  kontinental  yotkiziklar  deb  ataladi.  Ularning  hosil 

bo‘lishida  shamol,  oqar  suvlar  va  muz  suvlarining  roli  juda  kattadir.  Atmosfera  yog‘inlari  ta'sirida  nuragan 

jinslar shamol  va oqar suvlar bilan birga oqib borib, relyefning pastkam joylarida to‘planadi  va cho‘kindilar 

hosil  qiladi.  Kontinental  cho‘kindi  jinslar  hosil  bo‘lishi  sharoitiga  qarab  elyuvial,  delyuvial,  prolyuvial, 

alyuvial  va  eol  yotqiziqlariga  bo‘linadi.  Suv  xavzalarida  suvda  erigan  mineral  moddalarning  cho‘kishidan 

kimyoviy, xayvonot va o‘simlik qoldiqlarining to‘planishidan esa organogen cho‘kindi jinslar hosil bo‘ladi.  

Cho‘kindi  tog‘  jinslar  yer  po‘stining  eng  ustki  qatlamlarini  tashkil  qilib,  butun  yerdagi  tog‘  jinslarning 

atiga 5% ni tashkil etadi. Shunga qaramay bu jinslar yer yuzasining 75% maydonini ishg‘ol qilib yotadi.  

  Cho‘kindi  tog‘  jinslarining  asosiy  belgilaridan  biri  ularning  qatlam-qatlam  bo‘lib  asosan,  gorizontal 

xolatda yotishidir. Ayrim  qatlamlar bir-biridan rangi, tarkibi  va xossalari bilan farq  qiladi. Cho‘kindi  jinslar 

segovak bo‘ladi va ularning tarkibida toshqotgan organik qoldiqlarni uchratish mumkin.  

Cho‘kindi  tog‘  jinslari  paydo  bo‘lish  sharoitlariga  qarab  bir-biridan  tubdan  farq  qilib,  uchta  asosiy 

guruxga bo‘linadi:  

1.  

Mexanik.  

2.  

Kimyoviy.