|
Transformatorning ish rejimlari
Salt ishlash rejimi. Transformatorlarni ishlatish jarayonida ko‘pgina vaqt
ularning birlamchi chulg‘ami manbaga ulanib, ikkilamchi uchlari bo‘sh qoladi.
Bunday rеjim transformatorning salt (yuklamasiz) ishlash rejimi dеyiladi. Salt ishlash
rejimida U
1
= U
nom
va I
2
= 0 bo‘ladi. Bunga mos sxеma 4.6-rasmda ko‘rsatilgan.
4.6-rasm. Salt ishlash rejimi tajribasi
Transformatorning birlamchi chulg‘amiga bеrilgan sinusoidal kuchlanish U
1
ta’sirida chulg‘amdan salt ishlash toki I
0
w
1
oqib o‘tadi. Bu tokning magnitlovchi
kuchi I
0
w
1
po‘lat o‘zak bo‘ylab tutashuvchi asosiy magnit oqimi
Ф
= Ф
m
sinωt ni va
qisman havo hamda po‘lat o‘zak orqali tutashib tarqalgan magnit oqimi
Ф
1S
ni hosil
qiladi. Bu o‘zgaruvchan magnit oqimlari o‘zining chulg‘amlarda induksiyalangan
EYuK lari bilan quyidagi bog‘lanishga ega:
Dеmak, EYuK lar ularni induksiyalangan magnit oqimlaridan faza bo‘yicha 90
0
ga kеchikadi. Bu EYuK larning ta’sir etuvchi qiymatlari:
√
√
√
(4.6)
yoki E
1
= 4,44 · f
1
· w
1
· Ф
m
E
2
= 4,44 · f · w
2
· Ф
m
(4.7)
E
1S
= 4,44 · f · w
1
· Ф
1S
Birlamchi chulg‘amga berilgan kuchlanish
̅
1
EYuK (
̅
1
va
̅
1S
larni,
shuningdek, chulg‘amning aktiv qarshiligi R
1
kuchlanishning pasayishini
kompensatsiya qiladi. U holda Kirxgofning II qonuniga binoan birlamchi chulg‘am
zanjirining elektr muvozanat holati:
Ū
1
=
̅
1
+
̅
1S
+
̅
0
R
1
Agar EYuK
̅
1S
ni chulg‘amdagi kuchlanishning induktiv pasayuvi
̅
0
· X
L1
bilan
kompensatsiya qilinadi desak va
̅
0
R
1
=
̅
R1
bo‘lsa:
Ū
1
=
̅
1
+
Ū
R
1
+
Ū
L
1
Ū
1
=
̅
1
+
̅
0
R
1
+
̅
0
X
L
1
(4.8)
Tok I
0
birlamchi chulg‘am nominal tokining (3‚10) % ini tashkil etgani uchun
vektor diagrammada hosil bo‘lgan kuchlanishlar uchburchagi real masshtablarda
qurilsa, juda kichik bo‘ladi. Shuning uchun
U
1
≈ E
1
deyish mumkin. U holda olingan
nisbat va E
1
= 4,44fw
1
F
m
ga binoan asosiy magnit oqimi Ф ni kuchlanishga
proporsional deyish mumkin. Salt ishlash rejimida transformatorning quvvat
koeffitsienti cosφ
0
= 0,2‚0,3, ikkilamchi chulg‘amdagi tok I
2
= 0 bo‘lgani uchun
U
20
=E
2
bo‘ladi. Natijada K= I
10
/ I
20
; P
0
= P
po’lat
Yuklama rejimi. Bu rejimda kuchlanish yuklamaga bog‘liq emas.
Transformatorning ikkilamchi chulg‘amini biror yuklama ga ulaganimizda EYuK E
2
ta’sirida undan I
2
yuklama toki
Z
2n
o‘ta boshlaydi. Bu tok hosil qilgan magnitlovchi
(4.5)
yoki
kuch
̅
2
w
2
po‘lat o‘zak va havo orqali tutashgan, tarqalgan magnit oqimi Ф
2S
ni hosil
qiladi (4.7-rasm).
4.7-rasm. Yuklama rejimidagi transformator sxemasi
Bu oqim asosiy magnit oqimiga qarama-qarshi yo‘nalgani uchun uni,
shuningdek, elektr yurituvchi kuch E
1
ni ham kuchsizlantirmoqchi bo‘ladi. U holda
transformator elektrik muvozanat holatining buzilishiga yo‘l qo‘yiladi. Ammo
birlamchi chulg‘amning magnitlovchi kuchi
̅
1
w
1
shunday o‘zgaradiki, natijasida
transformatorning muvozanat holati saqlanib, o‘zakdagi asosiy magnit oqimi Ф
miqdor jihatidan o‘zgarishsiz qoladi. Bu holda magnitlovchi kuchlar muvozanati
quyidagicha ifodalanadi:
̅
1
w
1
+
̅
2
w
2
=
̅
0
w
1
yoki
̅
1
w
1
=
̅
0
w
1
-
̅
2
w
2
(4.9)
Demak, birlamchi tokning magnitlovchi kuchi ikkilamchi tokning magnitsizlash
ta’sirini kompensatsiyalaydi. Agar (4.9) ifodaning ikkala tomonini w
г
ga bo‘lsak,
magnitlovchi kuchlar tenglamasidan toklar tenglamasiga o‘tish mumkin:
Bu yerda
̅ =
̅
kattalik ikkilamchi tokning magnitsizlash ta’sirini
muvozanatlovchi birlamchi tokning tashkil etuvchisi hisoblanadi. Shuning uchun bu
kattalik ikkilamchi tok deyiladi. U holda birlamchi tok
̅
1
=
̅
0
-
̅
2
(4.11)
Ya’ni salt ishlash toki bilan keltirilgan ikkilamchi tokning geometrik
yig‘indisiga teng. Yuklama toki I
2
noldan boshlab, tok I
1
esa salt ishlash toki I
1
dan
boshlab ortadi. Salt ishlash toki nominal tokning I
0
= (2,5‚10%) • I
1nom
ulushini
tashkil etadi. Taxminiy hisoblashlarda
̅
1
≈
̅
deyish mumkin.
Yuklama toki I
2
ning o‘zgarishi bilan tok I
1
ning tashqi ta’sirsiz o‘z-o‘zidan
o‘zgarishi transformatorning o‘z-o‘zidan rostlanishi deyiladi. U holda ikkilamchi
zanjirning yuklama rejimidagi elektr muvozanati tenglamasi Kirxgofning ikkinchi
qonuniga binoan
Ū
2
=
̅
2
-
Ū
R
2
-
̅
2S
,
(4.10)
Bu yerda:
Ū
2
— ikilamchi chulg‘am uchlaridagi kuchlanish;
I
2
x R
2
= Ū
R
2
ikkilamchi chulg‘amdagi kuchlanishning aktiv pasayishi; E
2s
- tarqalgan magnit
oqimi Ф
2S
tufayli induksiyalangan EYuK.
F
2S
ikkilamchi chulg‘amdagi kuchlanishning induktiv pasayuvi
Ū
L1
=
̅
2
· X
L2
bilan kompensatsiya qilinadi, u holda
Ū
2
=
̅
2
+
Ū
R
2
+
Ū
L
2
(4.12)
Ū
2
=
̅
2
+
̅
2
R
2
+
̅
2
X
L
2
(4.8), (4.11) va (4.12) tenglamalar yordamida transformatorning yuklama
rejimidagi vektor diagrammasini qo‘shib quramiz.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
