Марказий осиё давлатлари ва туркия муносабатлари бўйича сўнги йилларда чоп этилган адабиётлар таҳлили

Keywords:
Central Asia, Turkey, geopolitics, energy, soft power policy, religion 
 
Кириш 
Ғарб ва Шарқ чорраҳаларида жойлашган ва бугунги кунда минтақавий 
транс-энергетика тизими қурилиши даврида Марказий Осиё давлатлари ва Туркия 
муносабатлари атрофидаги сиёсий ва иқтисодий жараёнлар жаҳон ҳамжамияти, 
сиёсатчи ва таҳлилчиларнинг тадқиқот предмети сифатида давом этмоқда. Бундан 
ташқари, бир томондан эътиборнинг асосий сабаби Туркия қардош Марказий 
Осиё давлатларига ривожланишнинг бир модели сифатида кўрилганлиги бўлса, 
иккинчидан, сўнги йилларда Туркия тарафидан нео-османизм ва пантуркизм, ёки 
панисломизм эҳтимоли юзага келиши омиллари ҳам Марказий Осиё – Туркия 
муносабатларига диққат эътиборга сабаб бўлмоқда. 
Шу сабабли мавзу юзасидан сўнги йилларда чоп этилган илмий-таҳлилий 
адабиётларни умумийлаштириш ва таҳлилини олиб бориш зарурияти юзага 
келиши ортидан Туркиянинг Марказий Осиё минтақасидаги фаолиятини асосий 
йўналишлари, ундаги ўзгаришлар, юз бераётган жараёнларни изчил ўрганиш 
Марказий Осиё давлатларида Туркияга нисбатан мос ёндашувларни ишлаб 
чиқишга ёрдам бериши мумкин. 
Мавзу доирасида, 2010-2020 йиллар даврий чегарасида Марказий Осиё 
давлатларининг Туркия билан муносабатлари тўғрисида сўнги йилларда чоп 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 
ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 362
этилган гео-сиёсий, ижтимоий-иқтисодий ва маданий соҳаларга оид билдирилган 
фикр ва қарашларини ифода этган адабиёт ва манбаларни кўрсатиш, асосий фикр 
ва хулосалари билан танишиш, таҳлил қилиш, устивор мақсад қилиб олинган. 
Бу планда нафақат Марказий Осиё ва Туркия ўзаро муносабатлари 
ҳусусиятларига, балки бу муносабатларга ўз таъсирини ўтказувчи минтақада 
бошқа етакчи акторлар билан бўлган муносабатлари ва уларнинг Марказий Осиё, 
Кавказ ва Яқин Шарқдаги ҳозирги геосиёсий ва геоиқтисодий ҳолатни 
шаклланиши жараёнларига тортилиши ҳам муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади. 
Бундан ташқари, маълум бўлган ҳамкорлик соҳалари ва ўзаро муносабатларда 
қайси муаммолар доминанта эканлиги, уларнинг таъсир кўламини кўрсатиш 
муҳим саналади. 
Мазкур тадқиқотнинг янгилиги яқин йилларда чоп этилган ва етарлича 
ўрганилмаган турк, Марказий Осиё ва бошқа хорижий адабиётларни таҳлили ва 
таснифланиши ҳисобланади. Уларда янгича фикрлаш тенденцияларини ва 
пантуркизм ва неоосманизм, мавжуд ёки режага олинган энергетика ва транспорт 
коридорлари, миграция, савдо ва Туркиянинг “юмшоқ куч” каби муаммоли 
аспектларни аниқлаш ҳам киради.
Шу мақсадда, ушбу мақолада ғарб, ислом дунёси, Туркия ва МДҲ 
давлатлари муаллифлари ёндашувлари ўрганиб чиқилди.
Мақола таркибий жиҳатидан халқаро акторларнинг роли, ривожланишнинг 
“турк модели”, “юмшоқ куч” сиёсати, туркий интеграция, Марказий Осиё энерго-
ресурслари, транспорт-логистика коридорлари, ўзаро муносабатларда Яқин Шарқ 
ва дин омили каби масалаларни ўз ичига олади.