Марказий осиё давлатлари ва туркия муносабатлари бўйича сўнги йилларда чоп этилган адабиётлар таҳлили

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 373
жараёнларни муфассал баён этганлиги билан ажралиб туради. Унда Туркиянинг 
ички сиёсий, ҳарбий, демократик, мафкуравий зиддиятлари борасида тарихий 
фактлар ва таҳлиллар келтириб ўтилган. 
Ҳусусан, Марказий Осиёнинг геосиёсий ҳолати ва унда Туркиянинг бошқа 
акторлар билан рақобат масаласи
да сўз юритилган адабиётларда бошқа 
геосиёсий акторлар қаторида Туркияга учун ҳам минтақа давлатлари томонидан 
тенг имконият ва муносабат таклиф қилинганлиги борасидаги фикрларни 
учратиш мумкин. Мисол учун, тадқиқотчи М.Т.Лаумулин [2009] Туркияни 
Марказий Осиёда “янги катта оға бўла оладими?” деган масалани ўртага 
ташлайди. Унинг ҳисоблашича, ўзини христиан Европада бегонадек ҳис 
қилганлиги ортидан Туркия Евроосиё геосиёсий майдонига кириб келади, аммо 
илк йилларда Марказий Осиё ички бозорларини ўзлаштиришига етарли молиявий 
ресурсга эга бўла олмайди. Шу каби ва бошқа омиллар ортидан Туркия ўтган 
йиллар давомида ҳам ички ва ташқи муаммолари сабаб минтақа давлатлари билан 
ўрта даражадаги ҳамкорлик муносабатлари билан чекланиб қолганлигини 
муаллиф эътироф этади.
Лекин Туркия ўзининг барча имкониятларини ишга солган тақдирда ҳам 
Марказий Осиёни тўлалигича тасарруф эта олмаслигини билади. Шунинг учун бошқа 
акторлар билан ҳамкорликда иш олиб бориши кераклигини шу ердан англашилади. 
Мисол учун, Туркия ва Эроннинг Марказий Осиёдаги роли ва аҳамияти борасида 
халқаро муносабатлар бўйича мутахассис Г.И.Юлдашева [2014, 2018] нинг бу борада 
берган хулосалари актуаллиги билан ажралиб туради. Муаллифнинг фикрича, Эрон ва 
Туркиянинг Марказий Осиёда ҳамкорлиги минтақа давлатларининг иқтисодий 
манфаатлари ва ташқи сиёсий танловига ҳамда Туркия ички сиёсий барқарорлигига 
боғлиқ. Агар эрон-америка ва ғарб-россия муносабатлари яхшиланган тақдирда, 
Туркия ва Эрон Марказий Осиё тараққиётида ўзаро тўлдиривчи омил бўлиши 
мумкинлигини айтади. Бундан ташқари бу икки давлат Марказий Осиё ва Кавказни 
боғлаб турувчи ва Европага чиқувчи бутун бир энерго-тизимни ташкил қилишлик 
имконияти мавжудлигини муаллиф эътироф этади. Биринчи галда Туркия – Эрон 
рақобати минтақа ривожига хизмат қилиши керак, - дея таъкидлайди муаллиф. 
Марказий Осиё минтақасида Туркия ва бошқа акторларни геосиёсий 
доктринасини таққослаган Л.Н.Нурсултанова ва А.И.Молдалиева [2018]ларнинг 
фикрича, Туркиянинг минтақадаги ҳозирги прагматик сиёсати қисқа муддатли 
перспективага асосланган. Туркиянинг минтақага қўллаётган янги стратегияси ЕИ, 
АҚШ, Япония, Ҳиндистон ва Жанубий Корея давлатлари стратегияси билан 
деярли аналог кўринишда, - дея қайд этишади. Агар олдинги муаммолардан тўғри 
хулоса чиқариб, Туркия Марказий Осиё билан ўзаро муносабатларини тенглик, 
тан олиш ва минтақа давлатларининг интеграциявий жараёнларини қўллаган 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2