Марказий осиё давлатлари ва туркия муносабатлари бўйича сўнги йилларда чоп этилган адабиётлар таҳлили

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 365
Марказий Осиё муносабатлари натижаларини сарҳисоб қилган тадқиқотчи 
T.Wheeler [2013] мисол сифатида қуйидаги фикрларни билдирган: 
-
Туркия минтақада энергетика ва иқтисодий муносабатларда юзага келиши мумкин 
бўлган муаммоларни ҳал қилинишида бирор бир ечимни таклиф қилмайди, мавжуд 
авторитар тузумларни қўллайди; 
-
олдингидек, ривожланишнинг яна бир янги “турк модели”ни таклиф қилмайди ва 
минтақада хавфсизлик масалаларида ташаббус кўрсатишига ишонч йўқ. 
-
минтақа муаммолари ечими олдида ўз сиёсий-иқтисодий ресурсларини сарфлашда 
Туркия бошқа акторлар билан тенглаша олмайди. 
Юқоридаги фикрларнинг давоми сифатида тадқиқотчи A.Sengupta [2014] 
ғарб томонидан демократия, либерализм ва дунёвийлик принциплари намунаси 
сифатида кўрилган “турк модели” аслида бир афсона, - дейди. Унинг фикрича, 
Яқин Шарқ, Марказий Осиё ва Кавказда “турк модели” лойиҳалари кутилган 
натижа бермади ва ундан кейинчалик воз кечилди.
Марказий Осиё давлатларининг хавфсизлиги
сиёсатига 
бағишланган 
адабиётда
 
Туркия диний радикализм ва ислом фундаментализми муаммолари 
фонида ўз таъсири ва ролига эга эканлиги таъкидланган. Ҳусусан, 2001 йил 11 
сентябрь воқеаларидан сўнг Марказий Осиё давлатлари хавфсизлик масалаларида 
минтақа геосиёсий акторлари билан ҳамкорликни кучайтирдилар. Дастлабки йилларда 
Марказий Осиёга сиёсий маънода етарлича эътибор қаратмаган Туркия АҚШ 
бошчилигидаги Афғонистондаги ҳарбий компанияда иштироки давомида Марказий 
Осиё давлатлари билан ҳарбий ва қисман иқтисодий ҳамкорликни йўлга қўя 
бошлаганлигига тадқиқотчи Svante E. Cornell [2003] эътибор қаратади. Кейинчалик, 
Ироқдаги ҳарбий ҳаракатлар ва ички муаммолар туфайли Туркия Марказий Осиё билан 
фаол ташқи сиёсат юрита олмаган дейди. Муаллифнинг таъкидлашича, умумий 
олганда Марказий Осиё давлатлари ўзининг ички ва минтақавий муаммоларини ҳал 
қила оладиган даражада бирлашиш ва геосиёсий акторларга нисбатан ёндашувини ҳали 
ҳам белгилаб олмаган. 
Ўтган давр мобайнида Туркия олиб борган диний радикализмга қарши 
кураш ва дунёвийлик принципларини мустаҳкамлаш борасидаги тажрибаси ғарб 
томони Марказий Осиё ва Кавказ учун намуна сифатида кўрилган,- дейди 
таниқли таҳлилчилар F.Starr & S.Cornell [2006]. Аммо, уларнинг фикрича, 
Туркиянинг диний радикализмга қарши кураш борасидаги тажрибаси Марказий 
Осиё давлатлари учун етарли бўлмади. 
Бу борада яна исроиллик тадқиқотчи E.Karmon [2017] хавфсизлик 
масалаларида Туркия Марказий Осиё давлатлари учун ўрнак бўла олмайди деган 
фикрни илгари сурган. У Туркия, Сурия, Ироқда тажриба орттирган Марказий 
Осиё фуқаролари турли давлатлардаги терактларда иштирокига эътибор қаратади. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2