|
MA’RUZA 8
POLIMERLARDAGI TURLI TUMANLIKLAR
Polimerlarni xosil bulishini statistik xarakteri xamda ularni sintez
qilishda qo’shimcha reaktsiyalarning mavjudligi sababli ular turli sondagi
zvenolardan
tashkil
topgan
makromolekulalar
majmuidan
iboratdir.
Makromolekulalar turli uzunlikka va molekulyar massaga ega buladilar. Shu
sababli polimerda molekulyar massa bo’yicha turli-tumanlik kuzatiladi, ya’ni u
polidispersdir. Yukoridagilardan kelib chikib, polimerni molekulyar massasi
61
deganda uni o’rtacha qiymati tushinilada. Shuni aytib o’tish kerakki, bir xil
o’rtacha molekulyar massaga ega bo’lgan polimerlar polidisperslik bo’yicha
farklanadilar. Bunday sistemalar uchun molekulalar soni MST va molekulalar
massasi MMT buyicha taksimlanish xosdir.
Integral va differentsial taksimlanish va ularga mos egri chiziqlar
majuddir.
Integral taksimlanish egri chizigi bu molekulyar massa va polimerning
shu eki shuning atrofida molekulyar massali barcha fraktsiyalarning integral
ulushi urtasidagi bogliklikdir.
Taksimlanishning differentsial egri chizigi
fraktsiyalarshshg mol yoki massa ulushini
molekulyar
massaga
bog’liqligidir.
Fraktsiyalarning mol ulushini molekulyar
massaga bog’likligi molekulalar soni buyicha
taksimlanish
(MST),
massa
ulushini
molekulyar massaga bog’likligi molekulalar
massasi
bo’yicha
taksimlanish
(MMT)
deyiladi.
Fraktsiyalarning mol ulushi quyidagiga teng:
dM
dN
N
м
0
1
m
m
–fraktsiyaning integral ulushi;
m
0
– umumiy massa,
0 0
<1
N
0
– molekulalarning umumiy soni
N – molekulyar masasi M ga teng bo’lgan molekulalar massasi.
Fraktsiyalarning massa ulushi quyidagiga teng:
dM
dm
m
м
0
1
62
m
0
– polimerning umumiy massasi;
m
m
– molekulyar masasi M ga teng bo’lgan polimer massasi.
Molekulalar soni va
molekulalar massasi bo’yicha
taksimlanishlar kuyidagi kurinishga
ega:
Rasmdan kurinadiki MST va MMT
egri
chiziqlari
bir-biriga
mos
tushmaydilar.
MST
polimerdagi
kuyi molekulyar massali fraktsiya
borligiga,
MMT
esa
yukori
molekulyar massali fraktsiya mavjudligiga ta’sirchandir.
Egri chiziklardagi makimumlar soniga qarab unimodal, bimodal
va polimodal taksimlanishlarni farqlashadi
Molekulyar massa bo’yicha taksimlanishni xarakterlash uchun
molekulyar massaning urtacha qiymatidan va taksimlanish kengligidan
foydalanadilar.
Molekulalar soni buyicha o’rtacha molekulyar massani (sredne-
chislovaya molekulyarnaya massa) M
n
ni MST dan aniklashdi. M
n
-
taksimlanish egri chizigi bilan chegaralangan maydon o-irlik markazining
abtsissadagi qiymatidir (A nukta):
n
1
- molekulyar massasi M ga teng makromolekulalarning i -
fraktsiyasining mikdoriy ulushi n
1
= N
1
/ N
1
- fraktsiyalar soni;
N
1
- molekulalar massasi M
1
ga eng bulgan molekulalar soni Molekulyar
massasi yuqori bo’lgan polimerlar uchun yigindini integral bilan almashtirish
mumkin:
63
ρ
n
(M) - MST ning uzluksiz differentsial sonli funktsiyasi;
ρ
n
(M)yotgan molekulalarning sonli ulushi.
Xuddi shunday molekulalar massami bo’yicha urtacha molekulyar massa
(srednemassovaya molekulyarnaya massa) M
ω quyidagiga teng:
molekulyar massasi M
1
bulgan makromolekulalarning
i-fraktsiyasining massaviy ulushi.
MMT ning uzluksizligi xoli uchun
ρ
w
(M) –
ρ
n
(M)M/
M
n
ga teng bulgan taksimlanishning uzluksiz
differentsial massaviy funktsiyasi;
ρ
w
(M)dM - molekulyar maosasi M dan M + dM gacha oralikda yotgan
molekulalarning massa ulushi
M
w
/
M
n
nisbat POLIDISPERSLIK deb ataladi.
M
w
/
M
n
=1 polimer
monodispers,
M
w
/
M
n
> 1 - polidispers bo’ladi. Sintetik va aksariyat tabiiy
64
polimerlar uchun
M
w
/
M
n
= 2 -2,5 ga teng.
Misol. A polimer mavjud bulib, Km = 10
3
ga teng bulgan 100 ta, M =10
4
bulgan 200 ta va M = 10
5
bulgan 200 ta molekulalardan iborat. Molekulalar soni
bo’yicha o’rtacha molekulyar massani, molekulalar massasi bo’yicha o’rtacha
molekulyar massani va polidisderslikni xisoblang.
Echish:
MST va MMT taksimlanipshi polimerii fraktsiyalarga ajratish yo’li bilan
aniklanash.
Molekullar soni va massasi bo’yicha o’rtacha molekulyar massalardan
tashkari qovushkoklikni diffuziya koeffitsienlarini uzgarishidagi gidrodinamik
xossalar tsuyicha urtacha molekulyar massalarni aniklash mumkin. Umumiy
xolda bu bog’liklar kuyidagi kurinishga ega:
q = 1 bo’lsa
M
n
; q=2 bo’lsa
M
w
; q=3 bo’lsa
M
z
va q = 4 bo’lsa
M
z+1
hosil buladi.
Odatda
M
n
<
M
w
<
M
z
<
M
z+1
65
Tayanch suz va iboralar
Polimerlar, turli-tumanliklar, qo’shimcha reatsiyalar, polidisperslik,
o’rtacha molekulyar massa, molekulalar soni bo’yicha taqsimlanish,
molelekulalar massasi bo’yicha taqsimlanish, integral taqsimlanish, differentsial
takimlanish, molekulalar soni buyicha taksimlanish, molekulalar massasi
buyicha taksimlanish, taksimlanish egri chizigi, molekulalar soni buyicha
o’rtacha molekulyar massa, molekulalar massasi buyicha o’rtacha molekulyar
massa, polidisperslik darajasi.
Qaytarish uchun savollar
1. Polimerliyuda turli-tumanliklar vujudga kelishning sababi nimada?
2. Polidisperslik buyicha farklanadigan sistemalar uchun kan-day turdagi
taksimlanishlar xosdir?
3. Integral, differentsial taksimlanish nima?
4.
Molekulyar
massa
buyicha
turli-tumanliklarni
kanday
turlari
mavjud?
5. Taksimlanish egri chizigi kanday kurinishga ega?
6. Molekulalar soni bo’yicha urtacha molekulyar massa kaysi formuladan
topiladi?
7. Molekulalar massasi bo’yicha o’rtacha molekulyar massa qaysi formuladan
topiladi?
8. Polidisperslik darajasi nima va u qanday xisoblanadi?
9. Polidisperslik qanday usullar bilan aniqanadi?
10. Analitik fraktsiyalash usulini tushuntiring.
Foydalanish uchun savollar
1. Kuleznov V.N., Shershnev V.A. Ximiya i fizika polimerov. M.,
66
Visshaya shkola, 1988, 312 s.
2. Andrianova G.P., Shestakova I.S, Kukidi D.A., Kasyanova A.A. Ximiya i
fizika visokomolekulyarnix soedineniy v proizvodstve isskustvennoy
koji,koji i mexa. M. Legpromizdax 1987, 463 s.
3. Semchikov Yu. D., Jiltsov S.F., Kataeva V.N. Vvedenie v ximiyu
prlimerov.M., Visshaya shkola, 1988, 151 s.
4. Askarov M, A., Ayxodjaev B.O., Alovitdinov A. B. Polimerlar kimyosi,
Toshkent, O’qituvchi, 1988.
67
Do'stlaringiz bilan baham: | 
