Mavzu: galaktikalar va ularning evolyutsiyasi

₃-MAVZU: GALAKTIKALAR VA ULARNING EVOLYUTSIYASI.


REJA

1. 
   Galaktikani tekshirishdan maqsad
   
2. 
   Somon Yo’li galaktikasining ko’rinishi
   
3. 
   Gaz va chang tumanliklar
   
4. 
   Galaktikaning tuzilishi va tarkibi
   

Tayanch iboralar: Somon yo’li, chang tumanliklar, planetar tumanliklar, diffuz tumanliklar, ionlangan vodorod sohalari, qora tumanliklar


Galaktikani tekshirishdan maqsad
Biz yuqorida yulduzlarning fizik ko’rsatqichlari va ular orasidagi bog’lanishlar, yulduzlarning ichki tuzilishi va evolyutsiyasi bilan tanishib chiqdik. Barcha yulduzlar, shu jumladan Quyosh ham, o’zidan atrof fazoga modda sochib turishini ko’rdik va yulduzlararo muhitdagi changQgaz moddani siqilishi natijasida yulduz hosil bo’lishi mumkinligini, demak yulduzlararo muhit bilan yulduz orasida o’zaro ta’sir va bog’lanish borligiga e’tibor qaratdik. Ko’pchilik yulduzlarning fizik ko’rsatqichlari qisqa (o’nlab yillar) vaqt oraliqlarda deyarli o’zgarmaydi, ayrimlariniki esa keskin o’zgaradi. Bunday yulduzlarni statsionar yulduzlar deb atadik. Ayrim yulduzlar qaynoq boshqalari past temperaturada, ayrimlari faol boshqalari sokin. Bunday rang-baranglik nima bilan bog’liq. Bu savollarga javob berish uchun yulduzni hosil qilgan manba tabiatini o’rganish zarur. Yulduzni Galaktikada egallagan o’rnini bilmoq zarur. Chunki yulduzlar galaktikada hosil bo’ladilar. Yulduzlar yakka holda emas balki juft yoki karrli holda yoki atrofida sayyoralar tizimi bilan hosil bo’lishini ko’rdik. Bunday tizimlar yana ham katta tizim tarkibiga kirishi ayonlashib qoldi. Endi biz milliardlab yulduzlardan tashkil topgan ulkan tizimlarni tuzilishi va fizik ko’rsatqichlarini o’rganishga o’tamiz. Bu ishni biz yashayotgan yulduz tizimidan, Galaktikadan boshlaymiz. Avval Galaktikani ko’rinishi, uni o’rganish usullari bilan tanishib chiqamiz. Keyin Galaktikani tarkibi va unga kiradigan ob’ektlar tabiati, xususiyatlariga to’xtalamiz va nihoyat uning tuzilishi, fizik ko’rsatqichlari, xususiyatlari bilan tanishib chiqamiz.