Termin initsirlash.
100°S dan yukorida sezilarli darajada ketadi.
26
Aksariyat xollarda turli kushimchalarning termin parchalanishi xisobiga sodir
buladi. Shu kunga kejb fakat stirol va metilmetakrilat monomerlarining uzi
initsirlab, termik polimerlanishi isbot kilingan. Termik initsirlash kuyidagi
sxema bo’yicha ketadi:
Fotokimeviy initsirlash.
Radikallar monomerni ultrabinafsha nur ( X =
400 nm) bilan nurlantirilganda kuyidagi sxema buyicha xosil buladi:
M* - monomerning ko’zg’algan molekulasi
Ultrabinafsha nurlarni tulkin uzunligi oblastida monomer nurlarni
yutmasa radikal xosil kilish uchun fotosensibilizatorlar, ya’ni kuzgolish
energiyasini monomer molekulasiga beruvchi birikma-lar kullaniladi.
Fotosensibilizatorlar sifatida
π-elektronlari oddiy bog bilan oralatib
(sopryajenie) kelgan birikmalar ishlatiladi, masa-lan benzofenon S
6
N
5
S O S
b
N
5
.
Radiatsion initsirlash.
Radioaktiv, nurlanish ta’sirida monomer,
erituvchi molekulalari eki kushimchalar elektron yo’qotib ionlanadilar va
keyingi utishlar xisobiga radikajar xosil buladi.
Masalan:
27
bu erda,M* - kation va elektronni rekombinatsiyalanishi hisobiga xosil
bulgan monomerning qo’zg’olgan molekulasi.
Agar qo’zg’olish energiyasi bog energiyasidan yukori bulsa kuzgolgan
molekula radikallarga parchalanadi.
Kimeviy initsirlash.
Aktiv markaz xosil kilish uchun erkin ra-dikallar
xosil qilib oson parchalanadigan moddalar qo’llaniladi. Bu moddalar turkumiga
peroksidlar, gidroperoksidlar, azo- va di-azobirikmalar, oksidlanish-kaytarilish
sistemalari knradi.
Peroksidlar kullanilganda erkin radikalalrni xosil bulishi-ning asosiy
reaktsiyaoi 0-0 bogining gomolitik parchalanishidir. Parchalanish tezligi
peroksidning tuzilishiga va muxitga boglik. Peroksidlarning tipik vakili benzoil
peroksid bulib, u (27 -60)°S da ikkita benzoat radikaliga parchalanadi:
Xosil bulgan benzoat radikallari yana fenol va SO
2
radikallariga
parchalanadi::
Benzoil peroksidni parchalanishi kizdirilgavda tezlashib, kislorod
ishtirokida sekinlashadi.
Gidroperoksidlarning erkin radikallar xosil kidib parchalanishi 0 - 0
bogni uzilishi xam xisobiga boradi:
28
Azobirikmalardan initsiator sifatida azobisizobuironitril ishlatiladi, Bu
oirikma S – N bog buyicha ikkita radikalga parchalanib, natijada azot ajralib
chikadi
Radikal
polimerlanishni
initsirlashda
oksidlanish-kaytarilish
sistemalari
xam
kullaniladi.
Buchinitsiatorlarni
avfzallik
tarafi
shundaki, initsiatorni erkin radikallarga parchalanish energiya aktivatsiyasi past
bulib,
polimerlanish
jarayonini
past
temperaturada
olib borish imkonini beradi va energiya sarfini kamaytiradi. Masalan, termik
initsirlashda
initsiatorni
erkin
radikallarga
parchala
nish jaraenining aktivlanish energiyasi 125-170 kJ/mol bulsa, oksidlanish
kaytarilish initsiatorlarining parchalanish jaraening aktivlanish energiyasi 50-84
kJ/moldir. Oksidlanish-qaytarilish sistemalariga misollar:
29
Kaytaruvchilar sifatida ikki valentli temirning tuzlari, sul’fitlar,
tiosul’fatlar,
oksikislotalar
xam
ishlatiladi.
Gidro-peroksidlarni
ikki
valeshchushch tuzlari ishtirokidagi parchalanishi ku-yidagicha ketishi mumkin:
Initsiatorni parchalanishni keltirib chikadigan Fe
2+
ionlarini tiklash uchun
sistemaga oksidlovchi qo’shiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |