Mundarij a kirish

2.2.
 
Yangi o‘zbek alifbosidagi muammolar va uni isloh qilish jaryoni 
Hozirgi lotin yozuvi asosidagi o‘zbek alifbosi qabul qilinganiga 23 yil bo‘ldi. 
O‘zbekiston Oliy Majlisi tomonidan 1995-yilning 5-6-may oyida qabul qilingan 
tomonidan qabul qilingan respublika qonuni o‘sha paytdanoq boshlang‘ich ta’lim 
tizimiga joriy qilindi. Bu alifbo va imloda savod chiqargan o‘quvchilar hozirda 
o‘ttiz yoshga kirdi. Lekin hali-hanuz mamlakatimizda o‘zbek tilini bu yozuvga 
o‘tkaza olmadik. 1993-yil 2.-sentabrda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini 
joriy etish to‘g‘risida qonun chiqqan bo‘lsa-da bu to‘g‘rida 1995 yilda yangi 
tahrirdagi qonun qabul qilindi. O‘shanda yangi yozuvga to‘liq o‘tish muddati 
2005-yil etib belgilangan edi. Keyinchalik bu muddat o‘zgartirilib 2010-yil deb 

---

32
ko‘rsatildi. Bundan beri yana 8 yil o‘tdi hamki, bizda respubdika qonuni ijrosi 
bajarilmay kelmoqda. Bunga bir qancha omillar sabab bo‘ldi deb ko‘rsatish 
mumkin:
1.
Siyosiy omil. 2. Zarur ehtiyoj. 3. Yozuvdagi ayrim kamchiliklar. 
1.Siyosiy omil. Ma'lumki, O‘zbekistonda 130 dan ortiq millat va elatlar 
yashaydi. Ularning asosiy qismi o‘zbeklarni tashkil qilsa-da, rusiyzabon aholiham 
jamiyatning ma'lum qismini tashkil etadi. Jamiyatda tinchlik-totuvlikni saqlab 
qolish o‘zbeklardan boshqa millat vakillarining o‘z tilida yoki o‘zi tanlagan tilda 
ta'lim olish huquqi konstitutsiyamizda mustahkamlab qo‘yilgan. Shu bilan birga 
davlat tili qonunini ham ro‘yobga chiqarish lozimki, bu rusiyzabon aholiga ham 
taalluqlidir. Ammo o‘zbek tilini davlat sifatida jamiyat va boshqaruvning, xalq 
hayotining barcha sohalarida to‘liq amal qilishini ta'minlash sekin-astalik bilan 
kechadigan jarayon. Har holda davlatimiz siyosati shu yo‘lni, ya'ni evolyusion 
o‘tishni ma'qul ko‘rdi. Davlat tili masalasining millatlar, davlatar o‘rtasidagi 
o‘zaro mojarolarga sabablardan biri bo‘lganini Rossiya va Ukraina misolida 
kuzatildi.
2.
Savodi kirill-o‘zbek alifbosida chiqqan va shu yozuvda ish yuritayotgan 
aholi yangi alifbo va imloga zarur ehtiyoj bo‘lmagani bois bunga rag‘bat 
bildirmapti. Faqat xalq ta'limi va oliy ta'lim tizimidagina o‘qish-o‘qitish, ish 
yuritish yangi alifbo va imloda olib borilmoqda. Oliy ta'limdan so‘ng yetishib 
chiqqan mutaxassislar o‘z sohasi bo‘yicha ishga borgandan so‘ng u yerda amal 
qilinayotgan kiril-o‘zbek yozuviga moslashishga majbur bo‘lmoqda. Respublika 
matbuotining 70 foizi kirill-o‘zbek alifbosida. Bu esa yangi yozuv joriylashuvini 
sustlashtirmoqda.
3.
Joriy alifbo va imlodagi ayrim kamchiliklar. Ma'lumki, dunyodagi tillar 
uchun qabul qilingan alifbo hech qachon muayyan tildagi nutq tovushlarini yuz 
foiz ifodalagan emas. O‘zbek tili ham bundan mustasno emas. Masalan, 
darang‘ladi, dong‘, qo‘ng‘iz
so‘zlaridagi