Volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 4 
ǀ
2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
  
 
22 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
қисми
ташқи инвесторга сотилган вазият билан солиштириш орқали таҳлил 
қилиш мумкин.
19.
Агар фирманинг ягона мулкдори бир вқтнинг ўзида менежер 
ҳисобланса, у ҳолда мазкур индивид томонидан қабул қилинадиган
операцион 
қарорлар фақат унинг фойдалилигини кўпайтиришга йўналтирилишини кутиш 
ўринли. Мулкдор
-
менежер томонидан қабул қилинадиган қарорлар кутилаётган 
пул шаклидаги самарага ҳам, компаниянинг активлари (транспорти, кўчмас 
мулки)дан шахсий мақсадларда фойдаланиш, офиснинг интерьери ва 
жойлашадиган жойини танлаш, компания хайрия фаолиятининг йўналишлари ва 
ҳажмини белгилаш каби пул бўлмаган имтиёзларга ҳам асосланади.
Мулкдор
-
менежернинг фойдалилигини кўпайтирувчи пулли компенсация 
ва пул бўлмаган неъматларнинг мақбул нисбатига фирма бюджетининг пул 
бўлмаган неъматлар учун сарфланган ҳар бир сўмидан олинган энг юқори фойда 
ушбу неъматларнинг ҳар қандай тури учун тенг бўлганида ва, бундан ташқари, 
мулкдор
-
менежер учун бир сўмнинг харид қобилияти атамаларида ифодаланган 
энг юқори фойдасига тенг бўлганида эришилади. Мукофотнинг пулли ва пул 
бўлмаган таркибий қисмларининг мақбул таркибини янада аниқ белгилаб олиш 
учун солиқларнинг таъсирини ва ишлаб чиқариш самараларининг мавжудлигини 
ҳисобга олиш лозим.
Солиқ омилининг компенсациянинг мақбул портфелини шакллантиришга 
таъсирига яққол мисол сифатида мулкдор
-
менежерга пулли компенсация 
тўланган ҳолларда ўрин тутадиган ва корхона харажатларининг таркибида 
яширинган пул бўлмаган имтиёзлар тақдим этилган ҳолларда ушлаб 
қолинмайдиган даромад солиғини келтириш мумкин. Солиқларнинг бошқа 
турлари ҳам компенсация тўловларининг якуний ҳажмидаги фарқларни юзага 
келтиради. Албатта, пулли компенсациялар иккита шаклда амалга оширилиши 
мумкин: иш ҳақи тўлаш орқали ва фойданинг солиқдан кейинги кўрсаткичидан 
дивидендлар сифатида. Иш ҳақи фондига солиқ солиш якуний натижада пул 
бўлмаган компенсация варианти билан солиштирилганда фарқ ҳосил қиладиган 
солиқ ставкаларини қўллаш йўли билан амалга оширилади. Соф фойдадан 
дивидендлар шаклида пулли компенсациялар тўланган ҳолларда солиқ 
оқибатлари (фойда солиғи, дивидендлар тўлаганлик учун солиқ) бирибир асосан 
харажатлар моддасида қайд этиладиган пул бўлмаган компенсациялар варианти 
билан солиштирилганда катта фарққа олиб келади
. 
Компенсацияларни тўлашнинг қайси шаклда (пулли ёки пулсиз) амалга 
оширилиши солиқ базаларига ва, бунинг оқибатида, бир қатор бошқа солиқлар 
бўйича тўлов ҳажмига таъсир кўрсатади.

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2