Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Jadval Jizzax viloyati statistika bo’limining ma’lumotlari asosida 
shakllantirildi 
Mi
n
ta
q
al
ar
Tumanlar 
Shahar va 
shaharchala
r soni 
Qishloq 
aholi 
punktlari 
soni 
Jami aholi 
punktlarini
ng ulushi 
foizda 
Jami aholi 
sonidagi 
ulishi 
T
ek
is
li
k
1.
Arnasoy 
2 
12 
Jami: 98 ta 
AP 
17 % 
27% 
2.
Mirzacho’l 
3 
7 
3.
Do’stlik 
2 
8 
4.
Zafarobod 
4 
14 
5.
Paxtakor 
2 
20 
6.
Zarbdor 
5 
19 
T
og
’ 
va t
og
’ or
al
ig
’i
1.
Baxmal 
7 
87 
Jami: 474 
ta 
AP 
83% 
60 % 
2.
Sh. Rashidov 
7 
38 
3.
Zomin 
4 
73 
4.
Forish 
2 
112 
5.
G’allaorol 
7 
107 
6.
7.
Yangiobod 
2 
28 
Jizzax sh 
- 
- 
13% 
Jizzax viloyati 
47 ta 
525 ta 
572 ta 
100% 
Bu esa o’z navbatida aholi manzillarining aksariyati ya’ni qadimdan tabiiy 
sharoiti qulay bo’lgan, sug’orib dexqonchilik qilishi va chorva mollarini boqishga 
imkoniyat mavjud bo’lgan mintaqalarda joylashganligidan dalolatdir. Cho’l 
mintaqasi nisbatan yaqinda o’zlashtirilgan, aholi punktlari asosan reja asosida 
bunyod qilingan hududlardir. Professor Yu. G. Saushkin aholi punktlarining 
hududuy joylashuviga tabiiy sharoitning ta’siri hususidagi “obikor dehqonchlik, 
tropik dehqonchilgi va ayniqsa sholikorlik rivojlangan rayonlarda aholi manzillari 
ko’p va zich bo’ladi”- degan fikrlari nafaqat ma’lum bir hudud, balki butun yer 
yuzidagi aholi manzillarining joylashuvida tabiiy sharoit omilining nechog’li 
ahamiyatli ekanligini ko’rsatadi.
Respublika maydonining 4,7 % ni egallagan Jizzax viloyatining hududiy 
tafovvutlari ham turlichadir. Viloyat tumanlarining hududiy maydonini tahlil qilar 
ekanmiz asosiy maydonini Forish tumani(46 %) egallasa, eng kichik maydon 
Paxtakor tumaniga to’g’ri keladi. Forish tumanidagi aholi punktlarining 
joylashuvida relef va suv resurslari yetakchi omil bo’lib xizmat qiladi. Aholi 
punktlari asosan inson yashashi uchun qulay bo’lgan janubiy qismida shakllangan 
Shimoliy qismida juda katta maydonda yastanib yotgan Aydar-Arnasoy 
ko’llari tizimi qolaversa sho’r bosgan tekisliklar aholi manzillarining tarkib 

---

290 
topishiga to’sqinlik qiladi. Ammo hududining kattaligi ishlab chiqarish borasidagi 
imkoniyatlarining kattaligini qolaversa Aydar-Arnasoy ko’llar tiziminig mavjudligi 
turistik imkoniyatlarning yuqori ekanligini ko’rsatadi. Bu borada yurtboshimiz Sh. 
Mirziyoyevning “-O’zi Forish imkoniyatlari bo‘yicha eng boy tumanlardan biri. 
Lekin hozir boshqa hududlardan biroz orqada. Bu yerning qishloq xo‘jaligi, 
geologiya, qayta ishlash sohalaridagi imkoniyatlarini to‘g‘ri ishga solsa, aholi 
farovonligi, mahalliy budjetni oshirish mumkin” degan fikrlarini aytib o’tish 
o’rinlidir. Odatda aholining hududiy joylashuvini har bir kvadrat kilometrga to’g’ri 
keladigan aholi soni bilan ko’rsatiladi. 
Jizzax viloyati hududining tabiiy sharoiti ijtimoiy–iqtisodiy rivojlanishi 
imkoniyatlarining turli tumanligi aholi joylashuviga ham ta’sir qiladi. Viloyat 
bo’yicha aholi joylashuvining o’rtacha zichligi taxminan 1 km
2
ga 15,7 kishidan 
iborat bo’lgan holda, Forish tumanida 9,4 kishidan, Paxtakor tumanida 191,8 
kishigacha farq qiladi (Jizzax shahrida 1744 kishi) (Bu borada ichki tafovut 20 
barobar). Forish tumani aholi zichligining nisbatan eng past ekanligini tabiiy 
sharoitdagi hududiy farqlarning hamda maydonining kattaligi bilan izohlasak, 
Paxtakor tumanidagi bu holatni iqtisodiy imkoniyatlarning yuqoriligi bn 
tushuntirish mumkin.
Xulosa qilib aytganda aholining hududiy joylanishi yer yuzining kishilar 
tomonidan o’zlashtirilishi bilan bog’liq bo’lgan juda uzoq tarixiy jarayonning 
natijasidir. Yer sharining turli qisimlarida, turli mamlakatlarda aholining hududiy 
joylashishi va zichligi tarixiy, ijtimoiy – iqtisodiy va tabiiy omillar ta’sirida vujudga 
keladi. Bu asosiy omillar dunyoning turli qisimlarida ham hududiy, ham vaqt nuqtai 
nazardan bir xil emasligi va hech qachon bunday bo’lmasligi o’z – o’zidan ma’lum.