Lekciya 1 Tálimde xabar resursları. Tálimde xabar resursları hám olardıń klassifikaciyası, avtomatlastırılǵan xabar resurslarıı tálimde xabar resurslarınıń klassifikaciyası Reje

 
2. Intellektualar programalar hám sistemalar haqqinda tu’snik. 
 
Qanday etip insanniń ko’p jilliq tajiribesin hám bilimlerin komputerge 
kirgiziw hám onnan o’nimli tárizde paydalaniw? Uliwma bul isti sheship bolama 
sheshiu mu’mkimbe yakiy joqpa? 
Bilimlerdi ańlatiwdiń qanday ussillarin usunis ete almaysiz? Jasalma intellektint 
degende neni tu’sinesiz? Ne qilsa kompiyururde insanga uqsap pikirlewge belgili bir 
jaǵdaylarda bizge járdem beriw mumkin? Usunday mashqallari sawalarǵa juwap 
berip ko’remis 
Jasalma intellekt-bul programaliq sistema bolip, kompiyuturde insan siyaqli 
pikirlewdi ámelge asiradi. Bunday sestemani jaratiw ushin belgili bir máseleni 
sheship, belgili bir tarawda qaral qabil etiwshi insanniń pikirllew piratsesin uyreniw 
zárur. Onnan soń bul protsestiń tikarǵi basqishlarin ajiratip,ollardi kompiyuterde 
ámelge asiriwshi programa qurralarin jaratiw mumkin. Demek, jasalma intellekt 
mertodlarin qarar qabill etiw boyinsha quramali programaliq sistemalar jaratiw 
usilarinan biri.
Komp`yuter programmalari aniq bir qoyilg`an ma`seleni sheshiwge 
mo`lsherlengen, Bul programmalardi jan`a ma`selelerdi sheshiwge sa`ykeslew 
ushin og`an o`zgertiwler kiritiw kerek. Bunin` ushin programmani bastan ayaq 
ko`rip shig`iw kerek. Bunday qayta ko`rip shig`iw ju`da` ko`p waqit talap etedi ha`m 
qosimsha o`zgertiwler ja`ne jan`a qa`telerge alip keliwi mu`mkin. 
Jasalma intellekt o`z ati menen komp`yuterdin` an` belgilerin iyelewdi 
na`zerde tutadi. Jasalma intellekt metodlari programmalardi birlestiriwdi 
a`piwayilastiradi ha`m jasalma intellekt sistemasina o`z betinshe u`yreniw ha`m 
jan`a paydali mag`liwmatlardi jiynaw qa`biletin na`zerde tutadi. Insan o`z bilimlerin 
asirg`ani sayin o`z pikirlew usillarin o`zgertirmesligi ha`m o`zine belgili 
mag`liwmatlardi esten shig`armaslig`i mu`mkin. Jasalma intellekt sistemasida tap 
sonday islewi kerek.
Jasalma intellekt metodlari programmalar bo`leklerinin` joqari da`rejedegi o`z 
betinsheligin na`zerde tutadi. Programma bo`lekleri bir yaki bir neshe 

---

ma`selelerdin` ma`lim basqishin a`melge asiradi. Programmanin` o`z betinshe 
bo`leklerin insan miyindegi mag`liwmatlardin` jeke blogina megzetiw mu`mkin. 
Kerekli mag`liwmatti tan`lawda insan miyi miydegi barliq bilimlerdi qarap shiqpay, 
avtomatik ta`rizde tek sol iske tiyisli mag`liwmatlardi ajiratadi. 
Bir ma`seleni sheshiw ushin klassik usillardan ha`m jasalma intellekt 
usillarinan paydalanip, programma jaratiwdi a`piwayilastiradi ha`m tezlestiredi. Eki 
tu`rdegi programmalarda da onin` ayirim bo`limleri belgilengen a`mellerdi 
orinlaydi. Biraq jasalma intellekt programmalari arnawli, insan intellektine say 
uqsas qa`siyetlerge iye bolip, mag`liwmatlardin` qa`legenshe o`zgeriwi 
programmanin` pu`tin du`zilisine sezilerli ta`sir etpeydi. Bunday qa`siyet 
programmalastiriw protsessine ulken o`nimdarliq baqish etip, “ tu`siniwshi”, 
yag`niy an` qa`siyetlerine iye bolg`an programmalar jaratiw imka`nin beredi. 
Jasalma intellekt metodlari tiykarinda jaratilg`an sistemalar intellektual sistemalar 
dep ataladi. Olar tu`rli tarawlarda isletiledi. Belgili maqsetlerge erisiw ushin 
intellektual 
belgili 
qag`iyda, 
faktlar, 
juwmaq 
shig`ariw 
mexanizmin 
a`piwayilastiriwlardan paydalaniladi. Intellektual sistemalar qollanatuǵin insan 
xizmetinin` belgili tarawlari predmet tarawi dep ataladi. Predmet tarawina misal 
bolip oqitiw sapasin bahalaw ha`m avtobus marshrutin tan`law siyaqlilar xizmet 
etiwi mu`mkin. Bir qarawda barliq predmet tarawlarin qamtip aliwshi intellektual 
sistema jaratiw mu`mkindey tu`yiledi. Biraq bul mu`mkin emes. Sebebi, barliq 
predmet tarawlarinda tuwiliwi mu`mkin bolg`an barliq ma`selelerdi sheshiw ushin 
sheksiz mag`liwmatlar ha`m qag`iydalar za`ru`r. Eger sonday sistema jaratilg`anda
oni bilimler menen toltiriw ju`da` ko`p waqit talap etiledi. Sonin` ushin ha`zirshe 
belgili predmet tarawi menen shekleniw maqsetge muwapiq.