O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

12-rasm. Morenalar
. 
Muzlik relyef shakllari orasida, morena tepalaridan tashqari, baland tog’lardagi
karlar, tsirklar va troglar ham muhim ahamiyatga ega. Tog’ yon bag’irlardagi shakli
kresloga o’xshash chuqurliklar karlar deb ataladi; ularning uch tamoni tik jarlik (devor)
bilan o’ralgan, to’rtinchi tamon esa ochiq bo’ladi; karlarning tagi yassi yoki to’lqinsimon
hamda silliqlangan bo’ladi.
Muzlik sirklari deb yassi yon bag’irlarda emas, vodiyning boshlanishidagi karlarga
aytiladi. 
Karlar va sirklar quyidagicha hosil bo’ladi. Yon bag’irlarning pastqam joylarida
yoki vodiylarning yuqori qismlarida qorlar atrofdagi baland joylardagiga qaraganda ancha
qalin bo’ladi; bu qorlar yozda uzoq yotadi yoki kelgusi qishgacha erimaydi. Qor
suvlarining kunduzi yoriqlarga kirib, kechasi muzlab qolishi nival nurashga sabab bo’ladi.
Yumshoq g’ovak gruntni suv va muz oqizib ketadi. Past yerlar asta - sekin chuqurlasha
borib, bu yerda qorning to’planishiga sharoit tug’iladi. Qor ancha qalinlashib ketgandan
so’ng muzga aylanadi va tsirk muzlikning to’yinish oblastiga aylanadi. Muzlar errozion
yoki tektonik vodiydan pastga siljib tushayotganda bu vodiylarni o’yib, ularda uzun
tog’orasimon shakllar hosil qiladi. Bunday vodiylar
troglar
deb ataladi. Hozirgi zamon
troglari va karrlari qor chegarasida va undan balanddadir. Qadimgi muzliklar bilan bog’liq
bo’lgan trog va sirklar qor chizig’idan pastda bo’ladi. 
Talabalar bilimini mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1. Ko’l nima? Ular qozaning vujudga kelishi jihatdan qanday turlarga bo’linadi? 
2. Ko’llar minerallashishi darajasi jihatdan qanday turlarga bo’linadi. 
3. Kriosfera nima va u suvning qanday turlarini uz ichiga oladi. 
4. Muzliklarning to’yinishini gapirib bering. 
5. Nima sababdan muzliklar asosan Artika, Antarktida va baland tog’larda joylashgan. 
Ularning qanday ahamiyati bor? 
6. Muzliklarning qanday turlari mavjud? Ularning xarakterli xususiyatlarini tushuntirib 
bering. 
7. Botqoqliklar qanday omillar ta’sirida rivojlanadi? 

---

80