O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

6. Hozirgi zamon muzliklari. 
“Muzlik davri” “Muzlik epoxalari va muzliklararo
epoxalar”, “To’rtlamchi davr muzlanishi (muzliklari)” degan iboralardan pleystotsen
muzlanishi – Yerning yaqin o’tmishidagi qandaydir bir favqulotda, halokatli voqeadir,
degan ma’no tushinilmasligi kerak. Quruqlik yuzasi u yoki bu qismining muzlanishi
geografik qobiq hayotidagi oydin hodisasidir. Qutblarning siljishi, tog’ paydo bo’lish
protsesslari, materiklar maydonining kengayishi, iqlimlarning o’zgarib turishi, Dunyo
okeani sathining ko’tarilishi va pasayishi, uning transgressiyasi va regressiyalari va
geografik qobiqning boshqa chuqur o’zgarishlari xionosferaning goh kengayib, goh
qisqarishi bilan birga ro’y bergan. 

---

78 
Hozirgi vaqda yuqorida aytib o’tilganidek, doimiy muzlar bilan qoplangan maydon
quruqlik yuzasining taxminan 11 % ni tashkil etadi. Agar yer sharidagi barcha muzni
quruqlik yuzasiga bir tekis taqsimlansa, uning qalinligi 182 m bo’lar edi. Doimiy qor
bilan muzlar barcha iqlim mintaqalarida bo’lsa-da, ularning miqdori turli mintaqalarda
turlichadir. 
Arktika orollarida, Grenlandiya qirg’og’ining bir qismini hisobga olmasak, qor
chegarasi dengiz sathidan balanddan o’tadi. Shu sababdan uning sohillaridagi muzdan holi
joylar ba’zi orollarda ko’proq, ba’zilarida kamroq. Arktikaning sernam Atlantika okeani
tamonida muzlanish juda kuchli bo’lib, u miqdorining kamayib borishiga qarab Bering
bo’g’ozi tamon qisqara boradi.
Grenlandiyada, uning 2186 ming km
2
umumiy maydonidan 1700 ming km
2
ni
yoki 83 % ni muz band qilgan. Orol bir – biriga tutashgan ikki uchta gumbazdan iborat
g’oyat katta muz qalqoni bilan qoplangan. Uning uzunligi 2400 km, o’rtacha qalinligi
1500 m, eng qalin joyi 3400 m. Agar bu muz erib ketsa, Dunyo okeanining sathi 7 m
ko’tarilgan bo’lur edi. Muz bosgan yassi tog’ining baland nuqtasi – 3157 m, uzunligi 200
km ga boradigan siljuvchi muzliklar dengizga oqib tushib aysberglar hosil qilidai. Sohilda
muzliklarning boshqa tiplari ham bor. Sohillarning ko’p joylarida muz yo’q. 
Dengiz iqlimli va baland yer yuzasi parchalanib ketgan Shpitsbergenda muzliklar
hosil bo’lishi uchun sharoit qulaydir. Maydonining 90 % ni muzlar egallaydi. Ular orasida
muz qalqonlari va muz dalalari, Shpitsbergen tipidagi muzliklar ustun turadi, shelf
muzliklari va siljuvchi muzlar ham bor. 
Frans – Iosif yerining 87 % i muz bilan qoplangan. Muzliklar asosan sidirg’a
tarqalgan bo’lib, materik muzliklaridir. 
Novaya Zemlya orollarida vodiy muzliklari Matochkin shar bo’g’ozi yaqinida
uchraydi. Shimolida maydoni 24000 km
2
, qalinligi 300 – 700 m keladigan muz qalqoni
bor. 
Severnaya Zemlya orollarida qoplama muzliklar tarqalgan bo’lib, ular arxipelag
maydonining 45 % ni band qiladi. 
Antarktidaning chekkalarida muzdan holi “vohalar” – qahraton savuq sahrodan iborat
joylar va nunataklar bor. Muz bilan qoplanmagan yerlar materik umumiy maydonining
taxminan 5 % ini tashkil etadi. Muzliklar qit’alar bo’yicha mana bunday taqsimlangan:
S.V.Kalesnikdan, 1963 yil kichikroq o’zgarishlar bilan olindi (11-jadval). 
11-jadval