O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Dunyo okeani to’g’risida umumiy ma’lumotlar 
№ 
Okean nomi 
Maydo-
ni, mln 
km
2 
Suv hajmi, km
3 
 Chuqurligi, m 
Eng chuqur 
joy nomi 
Den-
giz 
lar 
soni 
Eng 
yuqori suv 
ko’tari-
lishi 
Eng yirik 
qo’ltiq 
Asosiy xususiyatlari 
O’rta-
cha 
Eng 
chuqur 
1 
Tinch 
178,7 
710 400 000 
3960 
11022 
Maryano 
25 
Renjin labi 
– 13,2 m
Alyaska, 
384 000 
km
2
. 
Eng ko’p biomassaga ega, baliq ovlada, 
dengiz, orollar soni, kuchli shamol, baland 
to’lqin, suv tubi vulkanlari bo’yicha 1-
o’rinda turadi. 
2 
Atlantika 
91,7 
330 000 000 
3926 
8742 
Puerto-Riko 
16 
Fandi 
qo’ltig’i, 
18m
Meksika, 
1 555 000 
km
2
Barcha yarim sharda joylagan, buyuk 
geografik 
kashfiyotlar 
u 
okeandan 
bolangan, yirik port shaharlari bor, ichki 
dengizlari eng ko’p, eng sersuv va eng uzun 
daryolar u okeanga quyiladi, dengiz 
transportida dunyo bo’yicha 1-o’rinda 
turadi, materiklar dreyfi gipotezasiga asos 
bo’lgan. 
3 
Hind 
76,1 
282 700 000 
3711 
7729 
Zond 
11 
Kambey,
11,9 m 
Bengaliya, 
2 191 000 
km
2
Eng sho’r, eng issiq ko’rfazi bor, cho’kindi 
jislari eng qalin (5,5 km), neft va gaz 
zahirasi va qazib olinii, tashiladigan neft 
hajmi 1-o’rinda turadi. 
4 
Shimoliy Muz 
14,1 
18 000 000 
1225 
5527 
Litka 
11 
Mezen 
labi, 10m 
Gudzon, 
848 000 km
2
Ancha sovuq joyda joylaganligi sababli 
suvi uncha sho’r emas, yilning uzoq vaqti 
muz bilan qoplanib yotadi 

---

62 
6-jadval 
Ye
r sharidagi eng asosiy cho’kmalar 
Nomi 
Chuqurligi, m
O’rtacha kengligi, km 
Joylashgan o’rni 
Mariana 
11022 
59 
Tinch okeani 
Tonga I 
(jan.tropik chizig’i) 
10882 
78 
Tinch okeani 
Filippin 
10265 
65 
Tinch okeani 
Kermadek 
10047 
88 
Tinch okeani 
Tonga II (20
0
j.k.) 
10024 
78 
Tinch okeani 
Idzu-Ogasavara (Bonin) 
9810 
82 
Tinch okeani 
Kuril-Kamchatka 
9717 
59 
Tinch okeani 
Shimoliy Yangi Gebrid 
9174 
31 
Tinch okeani 
Volkano
9157 
109 
Tinch okeani 
Bugenvilьsk
9103 
39 
Tinch okeani 
7-jadval 
Dengizlarning turlari 
Tashqi dengiz 
Ichki dengiz 
Oraliq dengiz 
Dengiz nomi 
Maydoni, km
2 
Dengiz nomi 
Maydoni, km
2 
Dengiz nomi 
Maydoni, km
2 
Barents 
1 424 000 
Adriatika 
144 000 
Qizil 
450 000 
Kara 
893 400 
Ioniya 
169 000 
O’rta 
2 500 000 
Laptevlar 
672 000 
Marmar 
11 472 
Karib 
2 754 000 
Bafin 
689 000 
Egey 
170 000 
Shimoliy 
750 000 
Azov 
39 000 
Grenlandiya 
1 195 000 
Qora 
422 000 
Norvegiya 
1 400 000 
Krit 
40 000 
Oxota 
1 603 000 
Albaron 
50 0003
8-jadval 
Dunyodagi eng muhim bo’g’izlar 
Nomi 
Uzunligi, km
Kengligi, km 
Chuqurligi, m 
hisobida 
Joylashgan o’rni 
Mozambik 
1760 
422 
117 
Hind okeani 
Deyvis 
1170 
360 
104 
Atlantika okeani 
Malakka 
937 
15 
12 
Tinch okeani 
Gudzon 
806 
115 
141 
SHimoliy Muz okeani 
Makasar 
710 
120 
930 
Tinch okeani 
Tatar 
663 
40 
8 
Tinch okeani 
Florida 
651 
80 
150 
Atlantika okeani 
La-Mansh 
578 
32 
23,5 
Atlantika okeani 
Magellan 
575 
2,2 
19,8 
Tinch okeani 
9-jadval 
Eng yirik qo’ltiqlar 
Nomi 
Joylashgan o’rni 
Maydoni, ming 
km.kv 
Eng chuqur joyi, m 
Bengaliya 
Hind okeani 
2191 
4490 
Meksika 
Atlantika okeani 
1555 
3822 
Katta Avstraliya 
Hind okeani 
1335 
5670 
Gudzon 
SHimoliy Muz okeani 
848 
301 
Gvineya 
Atlantika okeani 
753 
5207 
Alyaska 
Tinch okeani 
384 
4929 
 

---

63 
Mazkur kislorod qutbiy kengliklardan okean tubi orqali ekvator tomon oqib keladigan sovuq suv 
chuqurdagi suvni kislorod bilan ta’minlab turadi. Chuqurdagi suvlarning ko’tarili okeanlarning 
yuza qismlarini ozuqa tuzlari bilan ta’minlaydi. Mazkur tuzlar planktonning o’siiga yordam beradi, 
plankton esa o’z navbatida yuza qatlamdagi suvlarga ko’plab kislorod ajratib chiqaradi. 
 
Dengiz suvining tiniqligi va rangi. Dengiz suvida yorug’likning tarqalii. Okean suvining 
tiniqligi suv molekulalari hamda ularda erigan moddalar, shuningdek suvdagi muallaq zarrachalar-
plankton, havo pufakchalari, suv keltirmalarining Quyosh nurlarini qanday yutishi va tarqatishiga 
bog’liq. Suv nimtiniq modda: Quyosh nurlari unda qisman sochilib ketadi, qisman yutiladi va 
birmuncha chuqurlikka tuib boradi. Nurlarning yutilishi va sochilishiga suvdagi erimagan har xil 
moddalar katta ta’sir ko’rsatadi. Ular qancha ko’p bo’lsa, suvning tiniqligi uncha kam bo’ladi. 
Suvning tiniqligi diametri 30 sm.li oq disk bilan aniqlanadi (Shubaev, 1975): ushbu disk 
suvga cho’ktirilganda, necha metrdan ko’rinsa, suvning tiniqligi uncha metr bo’ladi. Dunyo 
okeanidagi eng tiniq suv Sargasso dengizining suvidir. Uning tiniqligi 66,5 m. Sargasso 
dengizida suv vertikal aralamaydi va plankton qatlami yupqa. 
4. Okeandagi bo’ylama zonalar
. Okean bo’ylama yo’nalida bir xil emas. Unda to’rtta 
qatlam ajraladi: yuza, oraliq, chuqur va tubatrofi.
Yuzlama zona (200 m chuqurlikkacha) –suvlarning yuqori darajadagi harakatchanligi va 
o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi. Buning asosiy sababi haroratning fasliy o’zgarii va 
to’lqinlardir. Unda dunyo okeani suvlarining 68,4 mln. km
3 
hajmi to’plangan. Bu esa dunyo 
okeani hajmini 5,1% takil qiladi. 
Oraliq zona (200 –2000 m). Mazkur zonada modda va issiqlikning kengliklar bo’yicha 
harakati meridional harkat bilan almashinadi. Yuqori kengliklarda mazkur zonaga iliq suv 
qatlami kiradi. Ubu zonadagi suv hajmi 414,2 mln.km
3
yoki dunyo okeani hajmini 31% takil 
qiladi. 
 
Chuqur zona (2000 –4000 m) modda va energiyani meridional siljishi va okeanlararo suv 
almaini zonasidir. Mazkur zonada okean suvlarining 50,7% to’plangan (680 mln.km
3
). 
Okean tubatrofi zonasi (4000 mdan chukur) qutbiy suvlardan iborat. Hajmi 176,3 
mln.km
3 
(13%)
60
. 
 
Okeanning ma’lum bir qismlarida shakllanadigan, nisbatan bir xil fizik, ximik va biologik 
xossalarga ega bo’lgan va yaxlit tabiiy –akval komplekslarni hosil qiladigan katta suv hajmiga 
suv massalari deb ataladi. Ularning asosiy xossalari bo’lib harorat, sho’rlik, tiniqlik hisoblanadi.