O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

3. Asosiy tog’ hosil bo’lish bosqichlari.
Yer po’stining rivojlanishida va Yer yuzasi 
relyefini hosil bo’lishida tog’ hosil bo’lish yoki burmalanish bosqichlari muhim ahamiyati kasb 
etadi. Yer po’sti rivojlanishi tarixida Baykal, kaledon, gertsin, mezozoy (kimmeriy va laramiy), 
Alp burmalanish bosqichlari ajratiladi. 
Baykal tog’ burmalanishi bosqichi proterozoy erasiniing oxiri va kembriy davrining 
boshida ro’y bergan. Mazkur burmalanish bosqichida Baykal bo’yi, Baykalorti tog’ tizmalari. 
Sayan tog’lari, Braziliya yassi tog’ligi, Koreya yarim orolidagi ba’zi tog’lar, Janubiy Afrikadagi 
tog’lar ko’tarilgan. Mazkur burmalanish jarayonida barcha qadimgi platformalar shakllangan. 
Kaledon burmalanish bosqichi paleozoy erasining birinchi yarmida (Kembriy, Ordovik, 
Silur) sodir bo’lgan. Asosan ilk paleozoy bilan o’rta paoleozoy o’rtasida ro’y bergan. Burmalar, 
tog’lar paydo bo’lgan va magma otilib chiqqan. Ikkiga bo’linadi: erta kaledon burmalanish 
bosqichi, ordovikning oxiri, silurning boshlarida ro’y bergan; kech kaledon burmalanish 
bosqichi, silurning oxiri va devon davrining boshlarida sodir bo’lgan. Unda Grenalandiya, 
Britaniya orollari, Skandinaviya, Qozog’iston past tog’larining g’arbiy qismi, Shimoliy 
Tyan’shan. Oltoy, G’arbiy Sayan, Shimoliy Monogoliya, Janubi-sharqiy Xitoy tog’lari paydo 
bo’lgan. 
Gersin burmalanish bosqichi paleozoy erasining ikkinchi yarimida (devon, karbon, perm) 
sodir bo’lgan. Gertsin burmalanish bosqichida Britaniya orollaridagi kembriy tog’lari, Kornoul
yarim orolidagi tog’lar, Reyn slanetsli tog’lari, Garts rudali tog’lari, Ural, Tyanshan, Oltoy, 
Kunlun, Sharqiy Avstraliya, Appalachi, Atlas tog’lari, Qozog’iston past tog’larining sharqiy 
qismi ko’tarilagn. Keyinchalik mazkur gertsinidlar platforma holatiga o’tgan. 
Mezozoy burmalanishi. Ikki qismdan iborat: kimmeriy va Larmiy burmalanish bosqichlari. 
Kimmeriy (Qoradengiz bo’yidagi qabila nomi) burmalanishi mezozoy erasining boshi va 
o’rtalarida sodir bo’lgan. Mazkur bosqichda Verxoyansk-Kolima tog’li o’lkasi, SHimoliy 
Amerikada Kordilera tog’larining katta qismi ko’tarilgan. 
Laramiy bosqichi (AQSHdagi Laramiy daryosi nomidan olingan). Bo’r davrining oxiri va 
paleogen davrining boshlarida sodir bo’lgan. Mazkur burmalanish bosqichida Shimoliy 
Amerikadagi qoyali tog’lar, uzoq sharqdagi Sixota-Alin, Saxalin tog’lari ko’tarilgan. Tibetda va 
Malay yarim orollarida ham sodir bo’lgan. 
Alp burmalanish bosqichi. Kaynazoy erasida sodir bo’lgan. Ushbu burmalanish bosqichi 
ro’y bergan Alp tog’lari nomi bilan atalgan. Alьp burmalanish natijasida hozirgi mavjud ko’p 
tog’ tizmlari ko’tarilgan. Ular ikkita tog’ mintaqasini hosil qilgan (Alp-Ximolay va Tinch 
okean): 
- Alp-Ximolay mintaqasi: Pireney, Andalusiya, Atlas, Apennin, Al’p, Bolqon, Karpat, 
Kavkaz, Kichik Osiyo, Eron, Hindiqush, Ximolay tog’lari; 
- Tinch okean mintaqasi: Koryak, Kamchatka, Saxalin, Yapon, Yangi Gvineya, Yangi 
Zelandiya, And tog’lari, Aleut orollari va x.k
41
.