O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Hududiy geografik bashoratlar.
Hududiy geografik bashoratlar ma’lum bir hududda atrof 
muhitning o‘zgarishini baholash va bashorat qilishdan iborat. Ular sayyoraviy, mintaqaviy va 
mahalliy turlarga bo‘linadi. 

---

124 
Sayyoraviy bashoratlar. Sayyoraviy bashoratlar Erning rivojlanishidagi davriy evolyusion 
jarayonlarni o‘rganishga asoslangan. Mazkur bashoratlarning ob’ekti bo‘lib, Erning geografik 
qobig‘i hisoblanadi. Bunda asosiy e’tibor insonning xo‘jalik faoliyati oqibatlariga, xomashyo va 
demografik muammolarga qaratiladi. 
Sayyoraviy ekologik bashoratlar bilan bir vaqtda sayyoraviy geografik bashoratlar ham 
ishlab chiqildi. Ana shunday bashoratlardan biri N.M.Svatkov tomonidan 1974 yili ishlab 
chiqildi. U geografik qobiqning issiqlik byudjetini hisoblash natijalariga asoslanib XIX asrdan 
boshlab Er yuzasida havoning o‘rtacha harorati doimo ortib borishini va XXI asrning oxirida 
harorat 2,5

ga ortishini bashorat qilgan. Buning oqibatida N.M.Svatkovning ma’lumoti bo‘yicha 
geografik qobiqda quyidagi o‘zgarishlar sodir bo‘ladi: muzlarning 1000 yil davomida asta-sekin 
erib ketishi; okean sathining ko‘tarilishi; (XXI asr o‘rtalarida 70 sm. ga, oxirida esa 150 sm. ga); 
qirg‘oq tekisliklari suv ostida qolib ketadi.
Mintaqaviy bashoratlar ma’lum bir hududda ekologik-geografik sharoitning o‘zgarishini 
oldindan ilmiy asoslangan holda bashorat qilishdan iborat. Masalan, Orol dengizining qurishi 
munosabati bilan O‘rta Osiyo tabiiy sharoitidagi o‘zgarishlar, Sibir daryolari oqimining bir 
qismini O‘rta Osiyoga burish munosabati bilan Sibir va O‘rta Osiyo tabiatidagi o‘zgarishlar va 
h.k. 
Talabalar bilimini mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1. Geografik bashorat deganda nimani tushunasiz? 
2. Geografik bashorat sohasida kimlar qanday ishlarni amalga oshirgan? 
3. Geografik bashoratning qanday ahamiyati bor? 
4. Bashoratning atama va tushunchalarini izohlang.
5. Geografik bashorat metodlari haqida gapirib bering. 
6. Geografik bashorat turlarini tushuntirib bering.