Молия бозори ва биржа иши ўқув қўлланма

Узлуксиз кимошди савдоси
. Савдоларни юритишнинг бундай усули 
савдо–сотиқнинг катта ҳажмига эга бўлган Европа фонд биржаларида 
қўлланилади. Бундай бозорлар ҳарид қилиш учун буюртмалар ва сотиш 
ҳақидаги таклифларнинг узлуксиз оқимига эга бўлиб, бу буюртма ва 
таклифлар рўйхатга олиш ваколатига эга бўлган, сотувчилар ҳамда 
ҳаридорлар топшириқларини ўзаро муносабатга келтирувчи шахслар 
томонидан рўйхатга олинади (масалан, Нью–Йорк фонд биржасида бу 
"мутахассислар"). Янгитдан келиб тушган буюртмалар илгари рўйхатга 
олинганлари билан солиштирилади, агар улар мое келса, у ҳолда келиб 
тушиш кетма–кетлиги бўйича қаноатлантирилади. Борди–ю улар бир вақтда 
келиб тушган бўлса, сумма жиҳатдан катта бўлган топшириқлар бажарилади. 
Агар келиб тушган топшириқни бажариш мумкин бўлмаса, у ҳолда 
топшириқни берган шахс ё нарх шартларини ўзгартиради ва бошқатдан уни 
бажариш учун тақдим этади, ёки уни бажарилмаган топшириқ сифатида 
рўйхатга олади ҳамда ушбу топшириқни бажарилмаган топшириқлар 
навбатига киритади. Бозорнинг ишлаш механизми шу йўсинда йўлга 
қўйилганки, қимматли қоғозлар ҳаридори нарх шартларини ўзгартирган 
ҳолда янада юқори нархлар томонга, сотувчи эса – битимнинг нарх шартлари 
иккала томонни ҳам қаноатлантирадиган даражага келгунга қадар янада паст 
нархлар томонга қараб ҳаракат қилади.
Дилерлик бозорлари
. Мазкур бозорларда сотувчилар таклифлар 
нархлари ва қимматли қоғозларни ҳарид қилиш жойларига кириш тартиби 
ҳақида очиқча эьлон қилишади. Нарх таклифлари ва capмоялашнинг бошқа 

---

58 
шартларига рози бўлган ҳаридорлар ўз мақсадларини билдиришади ҳамда 
қимматли қоғозларни сотиб олишади. Сотувчилар ўзи эълон қилган нархлар 
бўйича исталган шахс билан битим тузиш мажбуриятига эга. 
Дилерлик бозорлари қуйидаги ҳолларда кўлланилади: 
а) 
қимматли қоғозларнинг бирламчи жойлаштирилиши чоғида; 
б) 
тендер 
таклифлари 
вақтида 
(йирик 
сармоядорнинг 
қимматлиқоғозларни, масалан, эмитент устидан назоратни кўлга киритиш 
ёки бошқа кўламли молия операциясини амалга ошириш мақсадида 
акцияларни ўртача бозор нархидан юқори нархларда ҳарид қилиш ҳақида 
очиқча таклифи чоғида). 
Қимматли коғозлар билан савдо қилиш технологияларининг барча 
турларини иккита катта гуруҳга бирлаштириш мумкин: кимошди савдоси 
бўйича савдо–сотиқ, бунга оддий кимошди савдоси, голландча кимошди 
савдоси ва кушалок кимошди савдоси киради, ҳамда қимматли қоғозлар 
билан тартибсиз савдо қилишни ва дилерлик бозорини ўз ичига олган 
кимошди савдоси бўлмаган бозорлар