152
12-MAVZU. MAGNIT OQIMI.
Э
LEKTROMAGNIT INDUKSIYA
QONUNI
Sirtdan o’tayotgan
magnit induksiya oqimi,
shu tikravishda kesib
o’tuvchi, magnit induksiya chiziqlari soni bilan aniqlanadigan kattalikdir.
Berilgan sirt orqali o’tayotgan
magnit induksiya oqimi
deb
magnit
induksiya vektorining modulini yuza hamda
vektorlar orasidagi burchak
kosinusining ko’paytmasiga teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi.
[
]
[ ]
Vb
m
1
1
1Tl
BScos
Ф
2
=
⋅
=
=
α
Agar magnit induksiyasi vektori sirtiga o’tkazilgan normalga tushirilgan
proeksiyasi.
α
cos
⋅
=
B
B
n
;
H
B
0
µµ
=
;
α
µµ
cos
Ф
0
S
H
=
;
α
cos
l
I
F
Ф
S
=
;
Elektromagnit induksiya qonuni berk konturda hosil bo’lgan E.Yu.K. shu
konturnikesib o’tgan magnit oqimi o’zgarishiga proporsional.
t
Ф
t
Ф
∆
−
=
∆
−
=
n
ε
; n-konturdagi o’ramlar soni.
Magnit maydonida harakatlanayotgan o’tkazgichda hosil bo’lgan
induksiya E.Yu.K.
α
ϑ
ε
sin
Bl
i
=
; aylanuvchi ramkada hosil bo’lgan E.Yu.K.
t
BS
BS
i
ω
ω
α
ε
sin
)
cos
(
Ф
'
=
=
=
t
a
=
ω
;
α
ε
ε
sin
max
=
i
;
ω
ε
BS
=
max
;
t
I
L
−
=
ε
.
Magnit oqimi bilan uni hosil qiluvchi tok kuchi orasidagi bog’lanish
koeffisenti
induktivlik
deyiladi.
[ ]
Gn
A
Vb
L
1
1
1
I
Ф
=
=
=
.
Salenoid induktivligi
S
l
N
L
2
0
µ
=
;
l
nBS
L
=
;
L
B
R
I
0
2
π
=
.
Magnit maydon energiyasi
Zanjirning magnit maydon energiyasi quyidagicha topish mumkin.
Bu energiya zanjir uzilganda hosil bo’ladigan induksiya E.Yu.K. ning
teskari ta’sirini yengish bajargan ishga teng.
L
LI
q
W
2
Ф
2
2
ФI
t
Ф
2
2
=
=
=
∆
∆
−
=
;
Magnit maydon energiyasi zichligi,
0
2
2
2
2
2
Ф
2
2V
ФI
µµ
ω
IB
VL
V
LI
V
W
=
=
=
=
∆
∆
=
;
Harakatlanayotgan zaryadga magnit maydon ta’sir kuchi-
Lorens
kuchi ta’sir qiladi, Lorens o’tkazgich bo’ylab yo’nalgan bo’lib, q zaryadni
o’tkazgichda l masofaga ko’chirishda bajargan ishi.
α
ϑ
sin
Bl
q
l
F
A
L
=
=
.
153
O’tkazgichning uchlarida hosil bo’lgan induksion E.Yu.K. moduli bir
birlik musbat zaryadni ko’chirishdagi bajargan ishiga miqdor jihatdan
teng bo’lgani uchun
α
ϑ
α
ϑ
ε
sin
sin
Bl
q
Bl
q
q
A
i
=
=
=
.
Masalalarni yechish uchun uslubiy ko‘rsatmalar
Magnit maydonida joylashgan kontur to‘g‘risidagi
masalarni
echishda konturni kesib o‘tayo‘tgan magnit oqimini topish kerak. Bu
oqim vaqt funkciyasi bo‘lib, undan vaqt boy’icha olingan hosila E.Yu.K.
ga teng bo‘ladi. Indukcion tok yo‘nalishini va E.Yu.K. yo‘nalishini
bevosita keltirilgan formuladan yoki Lents qonunidan topish mumkin.
Birinchi normal yo‘nalishini tanlab olish kerak. Bu magnit oqimi
yo‘nalishini va uning xosilasi ishorasini belgilaydi.
Masalalarni yechish jarayonida, elektromagnit induktsiya bilan
bog‘langan hamma hodisalarni aniq tahlil qilish zarur.
Induktsion tokni
hosil bo‘lishi, bevosita sharoitni o‘zgarishiga va o‘tkazgichning
harakatiga ta’sir qiladi. Masala sharti bo‘yicha berilgan kattaliklar
o‘zgarmay qolishi, demak bunda tashqi kuchlar ta’siri mavjuddir.
Ferromagnetiklar bo‘lmagan holda o‘zinduktsiya va
o‘zaroinduktsiya koeffitsentlarini aniqlashda, ular tok kuchiga bog‘liq
bo‘lmay, o‘tkazgichning geometric shakliga bevosita bogliqligini har
doim esda tutish kerak.
Ferromagnetiklar mavjud bo‘lgan holdagi masalalarni B=ƒ(H) funksiya
grafigi yordamida yechiladi.
Masalalarni yechish namunalari
1-masala.
Induktsiyasi B=0.1Tl bo‘lgan bir jinsli magnit maydonida V=10ayl/s
chastota bilan N=1000 o‘ramli ramka tekis aylanmoqda. Ramka yuzasi
S=150 sm
2
. Ramka
α
=30
o
burchakka burilganda E.Yu.K. E
in
ni oniy
qiymati aniqlansin.
Do'stlaringiz bilan baham: