O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

6-BOB. RANGLI METALL PARCHALARI VA CHIQINDILARINI 
QAYTA ISHLASH 
6.1. Alyuminiy va mis parchalari va chiqindilarining tasnifi va sinfi 
Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqilayotgan alyu-
miniyning hammasi metall chiqindilarini qayta ishlovchi korxonasining mahsu-
loti hisoblanadi. Asosiy xom ashyosini alyuminiy qirindilari, simlar, samolyot, 
dvigatel, asbob - uskuna detallari tashkil qiladi. 
6.1-rasm. Alyuminiy qotishmasi 
Alyuminiyli chiqindilar mashina, dvigatel, samolyot, asbob-uskuna qismlardan
iborat. Chiqindi alyuminiy xom ashyosining asosiy qismini prokat va listdan har-
xil asboblar yasashdan, sim yasashdan hosil bo‘lgan chiqindilar hosil qiladi. 
Alyuminiyli chiqindilar mashina, dvigatel, samolyot, asbob-uskuna qismlardan
iborat. Chiqindi alyuminiy xom ashyosining asosiy qismini prokat va listdan har-
xil asboblar yasashdan, sim yasashdan hosil bo‘lgan chiqindilar hosil qiladi. 
Bundan tashqari hamma alyuminiyli temir-tersaklarni 40 foizini tashkil qiladigan 
qirindilar juda ko‘p tayyorlanadi. Bular alyuminiy va ularni qotishmalariga 
mexanik ishlov berganda hosil bo‘ladi.Davlat standartiga muvofiq alyuminiy 
temir-tersaklari va ularning chiqindilarining sinflanishining birinchi guruhiga -
legirlanmagan alyuminiy temir-tersaklari va chiqindilari, ikkinchi guruhga - 
tarkibida magniy miqdori past bo‘lgan (0,8 foizgacha) deformatsiyalangan 
qotishmalarining temir-tersaklari va chiqindilari, uchinchi guruhga - tarkibida 
magniy 
miqdori 
yuqori 
bo‘lgan 
(1,8 
foizgacha) 
deformatsiyalangan 

---

146 
qoltishmalarning temir-tersaklari va chiqindilari, to‘rtinchi guruhga - tarkibida mis 
miqdori past bo‘lgan (1,5 foizgacha) quyma qotishma chiqindilari, beshinchi 
guruhga - tarkibida mis miqdori yuqori bo‘lgan quyma alyuminiyli qotishmalari, 
oltinchi guruhga - magniy miqdori yuqori bo‘lgan (6,8 foizgacha) alyuminiyli 
deformatsiyalangan qotishmalari, ettinchi guruhga - magniy miqdori yuqori 
bo‘lgan (13 foizgacha) alyuminiyli quyma qotishmalar, sakkizinchi guruhga - ruh 
miqdori yuqori bo‘lgan (7,0 foizdan ko‘p bo‘lmagan) deformatsiyalangan 
qotishmalarning chiqindilari, to‘qqizinchi guruhga - rux miqdori yuqori bo‘lgan 
(12 foizgacha) alyuminiyli quyma qotishmalari, o‘ninchi guruhga - I-IX 
guruhlarning talablariga javob bermaydigan past sifatli temir-tersak va chiqindilar 
kiradi. 
Quyidagi 6.1-jadvalda Davlat standarti bo‘yicha alyuminiy metalli va 
qotishmalarining termir-tersak va chiqindilarini sinfi keltirilgan.