O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

5.6-rasm. Shamot siniqlari 
Aralashmalar va briketlar
shlak hosil bo‘lishini tezlashtiradi va ayrim 
hollarda oldindan tayyorlab qo‘yiladi. Masalan: plavik shpati bilan ohakni 
aralashmasi, boksit bilan ohakni aralashmasi va boshqalar. 
Oksidlovchilarni
uglerod va boshqa aralashmalarni oksidlanish jarayonini 
tezlatish uchun ishlatiladi (5.7-rasm). Ularni qattiq holda ham (temir rudasi, 
aglomerat, temir rudasi onatishlari, prokat kuyindilari), suyuq holda ham (siqilgan 
havo, kislorod, turli tarkibli aralashmalar, masalan: kislorod, suv bug‘i, karbonat 
angidrid gazlarining aralashmalari va boshqalar) ishlatish mumkin. 
5.7-rasm.Briketlar va oksidlovchilar 
Qattiq holdagi oksidlovchilarga qo‘yiladigan talablar: 
1) temir oksidlari miqdorini yuqoriligi; 
2) kremnezem miqdorini minimalligi; 
3) bo‘laklari yuqori zichlikka ega bo‘lishi. 
Gaz holdagi oksidlovchilarga qo‘yiladigan asosiy talab - bu tozalikdir. 
Kislorodda azot miqdori minimal bo‘lishi kerak. Kislorodda azotni miqdori 0,5 
foizdan kam bo‘lishi (tozaligi 99,5 foizdan yuqori), azot bo‘yicha toza po‘lat 
olishni taminlaydi. 
5.5. Po‘lat chiqindilarini qayta ishlash va ikkilamchi po‘lat olish 
Legirlangan metallarni qirindilari - ikkilamchi po‘lat olish xom ashyolaridan 

---

134 
biri hisoblanadi. Legirlangan metallarni qirindilari - legirlangan po‘lat va 
qotishmalarni olish uchun eng qimmatbaho xom ashyo hisoblanadi. SHixta 
tarkibida legirlangan metallarni qirindilarni ishlatish ferroqotishmalarni va boshqa 
legirlangan metallarni iqtisod qilishga olib keladi. Qirindilar - legirlangan temir-
tersak resurslarini 40 foizini tashkil qiladi, hamda ratsional va to‘la foydalanish 
kerak bo‘lgan juda ko‘p miqdorda legirlaydigan elementlarni o‘zida mujassam 
qilgan. 
Legirlangan qirindilar va legirlangan metallarni turli xil chiqindilaridan – 
legirlangan shixta quymalari (LSHQ) tayyorlanadi. Bu legirlangan shixta 
quymalar elektro po‘lat eritish sexlarida eritiladi. LSHQ ga ishlov berish 
uskunalariga quyidagilar kiradi: yoyli elektropechlar, kovshlar, turli xil 
konveyerlar (5.8-rasm).