Namangan muhandislik-qurilish

 
 

---

85 
 
Nazorat savollar. 
1.
Kontakt - tranzistorli o‟t oldirish tizimining amaliy sxemasini tushuntiring? 
2.
Elektron o‟t oldirish tizimlarining tushuntiring? 
3.
Kontaktsiz - tranzistorli o‟t oldirish sistemasinipg amaliy sxemalari to‟g‟risida 
tushuntiring? 
4.
Xolli datchiklari o‟rnatilgan kontaktsiz - tranzistorli o‟t oldirish tizimni 
tushuntiring?
5.
Yuqori kuchlanishni elektron (statik) taqsimlash tizimlarini tushuntiring? 
6.
Kontaktsiz o‟t oldirish tizimlarida qo‟llanilgan jihozlar tuzilishining o‟ziga xos 
tomonlarini ayting?
7.
Mikroprotsessorli o‟t oldirish tizimlarining tarkibiy sxemasi va ularni ishlash 
printsipi tushuntiring? 
 
3.8. O‟t oldirish shamlari
O‟t oldirish shamlari karbyuratorli dvigatellarning tsilindrlaridagi yonilg‟i 
aralashmasini o‟t oldirish uchun xizmat qiladi. O‟t oldirish sham elektrodlari orasida 
davriy ravishda hosil bo‟ladigan uchqunli razryad hisobiga amalga oshiriladi. 
Uchqundan o‟t oldirish svechalari yuqori kuchlanish tokini uchqun chiqaradigan 
razryad tokiga aylantirib beradi. Dvigatelning yonish kamerasiga o‟rnatilgan o‟t 
oldirish shamlari qiymati katta bo‟lgan elektr, issiqlik va mexanik yuklamalar ta‟siri 
Elektron 
boshqaruv 
bloki (EBB
)
1.Akkumulyator 
btareyasining 
kuchlanishi.
2. o‟t oldirish qulfini ulash.
3. Kislorod datchigi.
4.Sovitish 
suyuqligining 
щarorat 
datchigi.
5. Drossel tusgichining xolatini 
aniqlovchi datchik. 
6.Kiritish kollektoridagi absolyut 
bosim datchigi
.
7.Kiritish 
kollektoridagi 
щavo 
щaroratini aniqlash datchigi.
8. Avtomobil tezligini aniqlovchi 
datchik.
9.Optik datchik. Porshenni 
(YuCHN) da joylashishini 
aniqlovchi. 
10.Optik datchik. Tirsakli valni 
burilish burchagini aniqlovchi.
11. Bug‟latkichning termorezistori.
12. Rul kuchaytirgichining bosimini 
ulagichi.
13. Konditsioner ulagichi.
14. Faralar ulagichi.
15. Diagnostika.
16. Massaga ulash tizimi.
17. Detonatsiya datchigi.
1. 
Forsunkalar. 
2. Yonilg‟i nasosi.
3. o‟t oldirish g‟altagi.
4. Salt ishlashni nazorat 
qilish klapani.
5. 
Sovitish 
tizimining 
elektr yuritmali parragi.
6. Bosh rele.
7. Benzin bug‟larini yutish 
solenoidi.
8. 
Nosozliklar 
щaqida 
xabar beruvchi nazorat 
chirog‟i.
9. Nosozliklarning 
diagnostika kodi.
10. Drossel to‟sgichining 
holatini 
aniqlovchi 
datchik. 
11. 
Tirsakli 
valning 
aylanish chastotasihaqida 
signal. 
12. Karterni shamolltish 
solenoidi. 

---

86 
ostida ishlaydi. Benzin tarkibida agressiv metallar (qo‟rg‟oshin va marganets) 
bo‟lgan detonatsiyani pasaytiruvchi qo‟shimchalar qo‟shilishi shamlarning ishlash 
muddatini qisqartiradi.
Uchqundan o‟t oldirish svechasiga quyidagi talablar qo‟yiladi. Dvigatel 
tsilindridan gaz chiqib ketmasligi uchun svecha juda germetik bo‟lishi lozim, aks 
holda bu quvvatning isrof bo‟lishi va izolyatorning qizib ketishiga olib keladi. U 
yuqori elektrik va mexanikaviy mustahkam bo‟lishi (gaz bosimi tsilindrda 4 - 
kgk

sm ga chiqishi mumkin), shuningdek dvigatel ishlayotganda muqarrar keskin va 
qisman bo‟ladigan temperaturaviy tebranishga bardosh bera oladigan bo‟lishi lozim. 
SHamning ikki qismi har xil temperatuga ega uni turli materiallardan 
(keramika, metal) tayyorlangan elementlarini chiziqli kengayish koeffitsientlari har 
xil bo‟lganligi, shamlarda issiqlik deformatsiyalari va kuchlanishlarni vujudga 
keltiradi. 
Bu talablar quyidagi sharoitlarda sinash jarayonida tekshiriladi: svecha 
elektrodlar atrofida havo bosimi 8-9 kgk

sm.kv bo‟lganda uzluksiz uchqunlanishi, 
havo bosimining farqi 10 kgk

sm.kv bo‟lganda germetik bo‟lishi, svecha izolyatori 
esa 20 - 22 kv elektrik mustahkamlikka ega bo‟lishi lozim. 
O‟t oldirish shamlari bo‟laklarga ajratilmaydigan konstruktsiyaga ega bo‟lib 
metall korpus, izolyator, markaziy elektrod yon elektroddan iborat. SHamni tsilindr 
kallagiga o‟rnatish uchun korpusning pastki qismi rezbali qilib ishlangan. TSilindr 
kallagi bilan o‟t oldirish shami orasiga metall zichlagich qistirma o‟rnatilgan. 
Zichlashtirish 
maqsadida 
korpus 
va 
izolyator 
orasiga 
yuqori 
issiqlik 
o‟tkazuvchanlikka ega bo‟lgan mis qistirma joylashtirilib, korpusning yuqori qirrasi 
jilvirlangan. Izolyatorning o‟rta qismiga kontakt o‟zak o‟rnatilib, u markaziy 
elektrod bilan tok o‟tkazuvchi shisha - zichlagich orqali tutashadi.
Markaziy elektrod materiali korroziya va erroziyaga chidamli, issiqlikka 
bardoshli, yuqori issiqlik o‟tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo‟lishi kerak. Markaziy 
elektrodlar yuqoridagi talablarga javob beruvchi xrom - titanli (