Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

pension
» so’zidan olingan bo’lib, tarjima 
qilinganda «to’lov» ma’nosini anglatadi)
so’zi esa birinchi marta XY asrning II 
yarmida Lyudovik XI davrida Parij Hisob palatasining hujjatlarida qayd etilgan. 
Har yili Angliya g’azna boshlig’i va arboblari uchun to’lab turiladigan to’lovlarni 
anglatadi. Pensiya dasturlari II jahon urushi davrida, ya’ni ish haqini muzlatib 
qo’yish sababli ishchilarning pensiya jamg’armasiga ajratma ajratish qiyinlashgan 
paytda tarqala boshladi.
Davlat ijtimoiy xizmatlari jamiyatning boyligi hisoblanadi, umumjamiyat 
ehtiyojlarni qondirish uchun yaratiladi va mamlakatdagi barcha fuqarolar 
qariganda ijtimoiy xizmatlardan foydalanishi mumkin. Respublikamizda pensiyalar, 
nafaqalar, ijtimoiy yordamning boshqa turlarining miqdori rasman belgilab qo’yilgan 
tirikchilik uchun zarur eng kam miqdordan oz bo’lishi mumkin emas. Pensiya – 
belgilangan yoshiga etganida, nogironlik yuz berganda, boquvchisi yo’qotilganda, 
shuningdek belgili muddat xizmat qilgani uchun va davlat oldida alohida 
xizmatlari uchun fuqarolarning davlat yoki sobiq xodimlarning sobiq ish 
beruvchilari tomonidan muntazam pul daromadlari bilan ta’minlanishidir.
O’zbekistonda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqi qariganda, mehnat 
layoqatini yo’qotganda, shuningdek boquvchisidan mahrum bo’lganda ijtimoiy 
ta’minot olish huquqini amalga oshirish tartibi, davlat pensiyalari yagona tizimini 
tashkil etish (ularni tayinlash, hisoblash,qayta hisoblash va to’lash tartibi) 
O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti 
to’g’risida»gi Qonuni bilan belgilangan.

---

12 
Xorijiy davlatlarda byudjetdan tashqari maqsadli fondlar yordamida muhim 
vazifalar amalga oshiriladi. Korxonalarga kreditlar, subsidiyalar berish, ularni 
moliyalashtirish yo’llari bilan ishlab chiqarish jarayoniga ta’sir ko’rsatiladi. 
Ijtimoiy infratuzilmani moliyalashtiriladi, cubsidiya, pensiya, nafaqa va turli 
xil transfertlarni berish yo’li bilan aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatiladi hamda 
xorijiy davlatlarga, xorijiy hamkorlarga qarzlar beriladi. Pensiya tizimi asosini 
tashkil etuvchi byudjetdan tashqari fondlarning xususiyatlari quyidagilardan 
iborat
6
:
-
mustaqil moliya-kredit tashkiloti ekanligi; 
-
ijtimoiy sug’urtaning muhim elementi ekanligi;
-
daromad manbalari aniq belgilanganligi;
-
mablag’larni shakllantirish va ulardan foydalanish muddatlarining bir-biriga 
o’zaro muvofiq kelmasligi;
-
qat’iy nazorat asosida mablag’larning oldindan belgilangan tartibga 
muvofiq, maqsadli va manzilli ishlatilishi.
O’zbekiston jahonda aholisi soni barqaror sur’atlarda o’sib borayotgan 
mamlakatlar qatoriga kiradi. Respublikada aholining yosh tarkibida yoshlar katta 
salmoqqa ega bo’lishiga qaramasdan keksalarning salmog’i barqaror darajada 
saqlanib qolmoqda. Mustaqillik yillarida aholining o’rtacha umr ko’rish darajasi 
tobora yaxshilanib, o’sish tendentsiyasiga ega bo’lmoqda. Ushbu holatlar o’z 
navbatida, ijtimoiy sug’urta masalalariga nisbatan jiddiy e’tibor berishni taqozo 
etadi. Pensiya tizimiga oid nazorat masalalari alohida ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyat 
kasb etadi. Mamlakatimizda pensiya tizimiga ijtimoiy siyosatning ustuvor 
yo’nalishlaridan biri sifatida qaraladi. 
Hozirgi kunda ijtimoiy himoya tizimida pensiya ta’minoti muhim rol 
o’ynaydi. Mamlakatda, umuman jamiyatda bo’layotgan o’zgarishlarni hisobga 
olgan holda pensiya ta’minotiga oid normativ huquqiy hujjatlarni ham 
takomillashtirib borish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. 
O’zbekistonda mustaqillikdan keyin hozirgi kunga qadar ijtimoiy soxani 
6
Kasimova G.A., Karimova Z.X. Byudjetdan tashqari fondlar. O’quv qo’llanma. –T.: «IQTISOD-MOLIYA». 2008. 
–B.20. 

---

13 
rivojlantirish bo’yicha 50 dan ortiq Prezident Farmonlari e’lon qilingan. Hozirgi 
kunda ijtimoiy himoyaga oid, pensiya ta’minotiga tegishli bir qancha yangi 
hujjatlar qabul qilindi, o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi. Xususan aholini 
turmush tarzini yaxshilash maqsadida doimiy ravishda ish haqi, pensiya, stipendiya 
va ijtimoiy nafaqalar miqdori oshirib kelinmoqda.
O’zbekistonda fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti sohasida yagona tizim 
yaratilishi, mazkur sohani kuchli nazorat qilinishi fuqarolar uchun ijtimoiy xizmat 
turlarini kengaytirishga keng yo’l ochadi.