Ўзбeкистoн рeспубликaси oлий вa ўртa мaxсус тaълим вaзирлиги тoшкeнт aрxитeктурa қурилиш институти

H
т
миқдордаги сувни узатишда насоснинг 
ҳақиқий босими 
H
)
(
1
1
т
т
т
H
H

га тенг. Демак, дросселланувчи босим 
н
z

 
=
H
т
1
-
т
H
ни ташкил қилади.
В
нуқтадан абсциссалар ўқига ўтказилган перпендикулярнинг

---

26 
1 
ва 
3 
чизиқлар билан кесишган жойида,
Q
т
миқдорда сув узатишдаги барча 
ўзгарувчир 
н
z

, 
в
h


ва 
S
т
ларнинг қидирилган қийматлари ётади. 
(5.5) боғлиқлик таркибидаги исталган ташкил этувчис ўзгаришида, 
Q
-
Н 
характеристикаси бўйича, насос ишчи нуқтасининг сурилиши юз беради. Масалан, 
ер ости сувлари заҳирасининг камайиши қудуқлардан сувни кўтариш геометрик 
баландлигининг ортишига, яъни насос босими 
H
нинг ортиши ва мос равишда, 
қудуқ дебити
Q
нинг камайишига олиб келади. , Кольматаж натижасида қудуқлар 
фильтри гидравлик қаршилигининг ортишида ҳам ўхшаш ҳолат кузатилади. 
S
р
< 
S
доп
ёки 
Q
р
> 
Q
т
шартларда ўзгариш юз бермайдиган вақт
Т
s
ни қудуқнинг 
барқарор ишлаш даври деб ҳисоблаш мумкин. Лекин, амалда бу вақт, одатда 
қудуқлар фаолияти ҳисобий муддатидан ҳам кичик бўлади. 
Фараз қиламиз (5.13-Расм) қудуқ характеристикаси (чизиқ 1) уни қуриш даври 
учун аниқланган бўлсин, қудуқ эксплуатацияси жараёнида эса фильтрнинг гидравлик 
қаршилиги ошди ва характеристика чизиқ 2 билан аниқланди. Бу ўзгаришлар 
натижасида, насоснинг ишчи нуқтаси 
В
нуқтадан В
1
нуқтага сурилди. Бунда (5.13-
Расмга қаранг) қудуқдаги сув сатҳининг пасайиши 
S
' > 
S
ни ташкил қилади, унинг 
дебити эса 
Q

катталикка камаяди. 5.13-Расмда график тузишда яққол кўриниши 
учун, насоснинг 
Q
-
Н
характеристикаси 
Н
ординаталардан сув тармоқдаги босим 
йўқотиши 
т
h

ни айириб олиш билан аниқланган дроссел характеристикага 
алмаштирилган. 
Насос ускуналарининг талаб қилинган 
Q
т
миқдордаги сув миқдорини 
таъминлаш учун, дросселдаги босим йўқолишини (
S
' -
S
) катталикка камайтириш ва 
улар
z
z
н


н
- (
S

- 
S
) ни ташкил қилиши керак. Бунда (5.13-расмдан кўринади) 
қудуқдаги сув сатҳининг пасайиши ортади. Шунинг учун, узатишни 
бошқаришнинг бундай усули, қудуқдаги сатхнинг пасайиши
S
дан кам бўлгунча, 
эксплуатациянинг фақат аниқ муддати давомида қўлланилиши мумкин. 
5.13-Расмда Д нуқта 
Q
= 
Q
т
, 
(z
н
> 
0) да 
S
= 
S
доп
шартга мос келади. 
Ўзгаришсиз 
н
z

да, қаршиликнинг кейинги ортиши – ускунанинг сув узатиш 
қобилияти пасайишига сабаб бўлади. Шу билан бирга, агарда 
н
z

ни қудуқнинг сув 
узатиш 
Q
т
ни ташкил қилувчи қийматларгача камайтирилса, у ҳолда қудуқда сув 
сатҳининг пасайиши ортиб кетади ва