Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Plazmoliz hodisasi 
 
 
 
13-rasm. 
Plazmoliz hodisasi
Hujayralarda sodir bo‘ladigan plazmoliz ikki xil shaklda uchrashi mumkin. Dastlab protoplazma 
hujayra burchaklaridan ajrala boshlaydi, so‘ngra hamma devorlaridan ajraladi.Lekin ancha vaqtgacha 
hujayraning ayrim joylarida protoplast po‘st bilan birikkan holda qoladi va botiq chegarali shaklga kiradi. 
Bunga botiq formali plazmoliz deyiladi. Agar protoplast hujayra po‘stidan to‘la ajralib, to‘planib qolsa, 
dumaloq shaklga kiradi. Plazmolizning bunday formasiga qavariq plazmoliz deyiladi. 
Umuman o‘simliklar hujayra shirasining osmotik bosimi ular yashayotgan muhit eritmasining 
osmotik bosimidan yuqoriroq bo‘lishi shart. Shundagina o‘simlik hujayralarining turgor holati saqlanadi. 
HUJAYRANING SO‘RISH KUCHI
. O‘simlik hujayrasining kolloid va osmotik xususiyatlari 
hujayraga tashqi muhitdan suv o‘tish qonunlarini belgilaydi. 

---

16 
Quruq urug‘larga suvning shimilishi ulardagi zapasi organik moddalarning kolloid 
mitsellalarining bo‘rtishi natijasida sodir bo‘ladi. Oqsil moddalari eng ko‘p, kraxmal kamroq bo‘rtish 
qobiliyatiga ega. Shuning uchun ham tarkibida oqsil yoki kraxmal bo‘lgan quruq urug‘lar bo‘rtgan 
vaqtida suvni juda katta kuch bilan tortadi. Bu kuch 1000 atmosferagacha yetadi. Lekin urug‘ hujayralari 
suv bilan ta’minlanish jarayonida, ularni suv tortish kuchi kamaya boradi. Urug‘larning bu qobiliyati 
ularning unib chiqishini ta’minlashda katta ahamiyatga ega. 
Yosh nihollarning va o‘simliklarning suv bilan ta’minlanishiga hujayradagi osmotik bosim 
sababchi bo‘ladi. Hujayraning suvni so‘rish kuchi uning osmotik bosimiga to‘g‘ri proporsionaldir. YA’ni 
hujayraga suvni kirish kuchiga hujayraning so‘rish kuchi deyiladi. YA’ni bu kuch hujayra shirasining 
osmotik va turgor bosimlari munosabati bilan belgilanadi: 
 S=Р-Т
, bu yerda S-hujayraning so‘rish kuchi 
(atm), Р-osmotik bosim (atm), Т-turgor bosim (atm). Formuladan ko‘ringanidek osmotik bosim qancha 
yuqori bo‘lsa- so‘rish kuchi ham ortib boradi. Turgor bosimi kamaygan sari so‘rish kuchi ortib boradi va 
T=0 bo‘lgan vaqtda hujayraning so‘rish kuchi eng yuqori ko‘rsatgichga ega bo‘ladi. 
3-MAVZU: