Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

TURGOR VA PLAZMOLIZ
. Tirik hujayraga moddalarning kirishida protoplazmaning 
plazmolemma qavati asosiy vazifani bajaradi. Bu qavat yarim o‘tkazuvchi bo‘lib, suvni yaxshi o‘tkazadi, 
suvda erigan moddalarning ba’zilarini oson yoki yomon o‘tkazsa, ayrimlarini umuman o‘tkazmaydi. 
Agar o‘simlik hujayrasini toza suv ichiga tushirsak hujayra shirasining konsentratsiyasi eritma 
bo‘lgan va protoplazma suvni osonlik bilan o‘tkazganligi sababli, hujayra suvni tortib ola boshlaydi. 
Hujayra shirasining osmotik bosimi qancha yuqori bo‘lsa, shuncha kuch bilan suv vakuolaga tortiladi. 
Suv hujayra po‘sti, plazmolemma, mezoplazma va tonoplast orqali diffuziyalanib, hujayra shirasiga 
qo‘shila boshlaydi. Bu jarayon hujayrada po‘stning qarshiligi bilan shiraning osmotik bosimi 
tenglashgancha davom etadi. YA’ni suvning ichkariga kirishi to‘xtaydi. Chunki hujayraning turgor holati 
sodir bo‘ladi. Tirik hujayra po‘sti to‘la suv bilan ta’minlanishi natijasida tarang turishiga turgor deyiladi. 
Hujayra po‘sti taranglanishi natijasida hosil bo‘lgan va ichkariga itaradigan kuch turgor bosimi deyiladi. 
Hujayralarning turgor holatidan yuzaga kelgan umumiy taranglik butun o‘simlik organizmining 
tarang holda turishini, barglar, novdalarning tik turishi holatini, umuman o‘simlikning normal fizik 
holatini ta’minlaydi. 
Agar hujayra konsentratsiyasi hujayra shirasining konsentratsiyasidan yuqori bo‘lgan eritmaga 
(osh tuzi yoki shakar eritmasi) solinsa torgorning aksini kuzatish mumkin. 
Tashqi eritmaning konsentratsiyasi yuqori bo‘lganligi sababli, hujayra shirasidan suv tashqi 
eritmaga chiqa boshlaydi. Buning natijasida vakuolaning hajmi kichrayib, hujayra shirasining 
konsentratsiyasi ortib boradi. Vakuola qisqargan sari uni o‘rab turgan sitoplazma ham qisqarib, oxiri u 
hujayra po‘stidan ajrala boshlaydi. Tashqi eritma esa po‘st bilan protoplazma o‘rtasida hosil bo‘lgan 
bo‘shliqni egallay boshlaydi. Protoplazma qisqarib, hujayra po‘stidan ajralishiga plazmoliz deyiladi (14-
rasm). Plazmolizlangan hujayra yana toza suvga solinsa, u yana suvni shimib olib turgor holatiga qaytishi 
mumkin. Bu jarayonga deplazmoliz deyiladi. 
 
12-rasm.