Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Embrional
-o‘sishning boshlang‘ich fazasi hisoblanadi. O‘simliklarning o‘sish nuqtalarida 
(ildizning o‘sish nuqtasi -1,0 sm, poyasining o‘sish nuqtasi - 4-30 sm) birlamchi meristema - embrional 
to‘qima joylashgan. Bu to‘qimani hosil qiluvchi hujayralar ancha mayda, po‘stlari juda yupqa bo‘lib, 
o‘rtasida yirik yadroga ega protoplazma bilan to‘lgan bo‘ladi. Vakuolalari bo‘lmaydi. Hujayraning 
embrional fazasida massaning ko‘payishi asosiy jarayon hisoblanadi. Lekin hujayraning kattaligi deyarli 
o‘zgarmaydi, chunki yangi hujayra ona hujayra hajmiga yetganda darhol bo‘lina boshlaydi. Embrional 
fazaga o‘sish konuslaridan tashqari, hosil qiluvchi to‘qimalar poya va ildizning eniga o‘sishini 
ta’minlovchi meristema to‘qimasining hujayralari ham kiradi. Chunki bu meristema hujayralari ham 
to‘xtovsiz bo‘linish va yosh hujayralar hosil qilish qobiliyatiga ega. Bu yosh hujayralarning bittasi 
meristema holida saqlanadi, ikkinchisi esa differensiyallanish bosqichiga o‘tadi. 

---

90 
76-rasm. 
Hujayralarning mitoz yo‘li bilan bo‘linishi (piyoz ildizining uchki qismi) 
1-tinch holatdagi yadro, 2,3-profaza, 4-metafaza, 5-anafaza, 6-telofaza, 7-hujayrada hosil bo‘lgan 
ikkita yosh yadro, 8-ikkita yosh hujayra. 
 
77-rasm.
Hujayralarning o‘sish sikli (ontogenezi)
Beto‘xtov o‘sadigan organlarda embrional to‘qima hujayralarining bo‘linib turishiga qaramasdan, 
uning umumiy soni o‘zgarmaydi. Bunday bo‘linishning sababi shundaki, o‘sish nuqtasining ostki 
qismidagi embrional hujayralar cho‘zilish fazasi deb ataladigan o‘sishning navbatdagi bosqichiga o‘tadi. 
Bu davrda protoplazmada vakuolalar hosil bo‘ladi va ular qo‘shila borib hujayralarning ichida bitta katta 
markaziy vakuola hosil qiladi. Hujayraning umumiy hajmi juda kattalashadi. Hujayradagi 
protoplazmaning miqdori, natijada quruq moddaning ham og‘irligi oshadi. Hujayra po‘stida sellyuloza, 
gemitsellyuloza va pektin moddalarining ko‘payishi natijasida po‘sti yiriklashadi. Umuman bu fazada, 
hujayralarning hajmi o‘sish natijasida, bir necha yuz marta oshadi. Bu faza faqat o‘simlik hujayralarida 
mavjud va u o‘simlikning va organlarining yiriklashishiga asosiy sababchidir. Hujayralarning bunday 
kattalashishi ularda sintez qilinadigan auksinlarning (ayniqsa geteroauksin-С
10
Н
9
О
2
N) ko‘payishiga 
bog‘liq. Auksinlarning ta’siri bilan oqsillar,sellyulozalar, RNK va boshqa organik moddalarning sintezi 
faollashadi.