Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

Intellektual (aqliy) his-tuyg`ular
- shaxsning bilish jarayoniga, uning 
muvaffaqiyatliligi va muvaffaqiyatsizligiga munosabatini ifodalaydi va aks ettiradi.
Estetik (nafosat) his-tuyg`ular
- 
subyektning hayotida yuz beradigan turli 
xildagi narsalarga va ularning sanhatda aks ettirilishiga nisbatan allaqanday ajoyib 
yoki bemahni, fojiaviy yoki kulgili, olijanob yoki jirkanchli, nafosatli yoki xunuk 
narsa sifatida munosabatini aks ettiradi va ifodalaydi.
136-rasm 
Inson ma’naviy, intellektual va estetik 
tuyg`ularni faoliyat va muomala jarayonida 
boshdan kechiradi, bahzan ularda kishining 
sotsial voqelikka nisbatan butun hissiy 
munosabatlari boyligini mujassamlashganligi 
uchun ular 
yuksak his-tuyg`ular
deb ham 
ataladi. 
Psixologiyada his-tuyg`ular turlarini alohida ajratib 
ko`rsatish mumkin: 
Ma’naviy (axloqiy) his-tuyg`ular
Intellektual (aqliy) his-tuyg`ular
Estetik (nafosat) his-tuyg`ular 

---

284 
His-tuyg‘ular kuchli, ixtiyorsiz va unutilmas bo‘ladi. Ikkilanishsiz aytishimiz 
mumkinki, tuyg‘ular hayotimizni hayajon ila to‘ldirishi, stress paytlari odamni 
nobud qilishi va aksincha saqlab qolishi mumkin.
Dunyodagi 
barcha 
mavjudotlar 
ichida, 
insonlar 
his-hayajonlarga
beriluvchan mavjudot hisoblanadi va aynan ular boshqa mavjudotlarga nisbatan 
o‘z qo‘rquvini, g‘azabini, qayg‘usini, quvonchini va muhabbatini ifoda etadi. 
Badiiy asar qahramonlari (personajlari) bizga hayotni emotsiyalarsiz 
tasavvur qilishimizga yordam berishadi.
Masalan, “Star Trek” teleserialidagi Mister Srok personaji o‘zida 
sovuqqon, aqlli, lekin his-tuyg‘ulardan mahrum kishi xususiyatlarini o‘zida 
qamrab olgan. 
SHu serialning davomi, “Star Trek keyingi avlod” dagi Data personajini 
ham keltirib o‘tishimiz mumkin. Kuchli aql va sovuqqon mantiq, unga yuqori 
insoniy analitik aql-idrok beradi. Lekin u unga nimadir etishmayotganligini 
tushunardi. U she’rlar yozishi mumkin, ammo hech qanday hissiyotlarga ega 
emas. Dataning intellektual qiziquvchanligi uni qo‘rquv, g‘azab va quvonch nima 
ekanligini o‘ylashga majbur qiladi. U qanchalik harakat qilmasin, bunday 
tuyg‘ular unga qorong‘u edi, sababi u dunyoni hech qanday his-tuyg‘ularsiz 
ko‘radi.
190
 
137-rasm 
 
Emotsiyalar qaerdan paydo bo‘ladi? Ular qanday tarkib topgan? Tasavvur 
qiling, siz uyqungizdan uzoqdagi qumloq ko‘chadan bir o‘zingiz qorong‘ida ketib 
boryapsiz va siz motorning gurillagan ovozini eshitdingiz va sizga kimdir 
tashlanmoqchi degan fikr miyangizga keladi. Sizning yuragingiz tez ura 
boshlaydi, qadamlaringiz tezlashadi, siz bezovtalanib, mototsiklchini maqsadini 
o‘ylab, qo‘rquv hissini tuyasiz.
Ko‘rib turibsizki, emotsiya - bu, fiziologik qo‘zg‘alish qorishmasi (yurak 
urishining tezlashishi o‘zini ekspressiv tutish, odamlarning tezlashishi), ongli 
ravishdagi tajriba ( insonning maqsadini tushunish va qo‘rquv). Buning 
murakkabligi shundaki, bu uchta detalni solishtirishda ko‘rinadi: siz birinchi 
190
David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers. 418-b.