Hayot faoliyati

Qon yo‘qotishda organizmda kuzatiladigan umumiy 
o‘zgarishlar. 
Inson qon tomirlaridagi qonning miqdori fiziologik 
holatda tananing 1/13 bo‘lagini tashkil etadi; bu 5 – 6 litrga 
to‘g‘ri keladi. Qon tomirlarda qon bir me’yorda tarqalmaydi: 
arteriyada 20%, venada 75%, kapillyarlarda esa 5% bo‘ladi. 
Arterial va venoz qon tomirlari muskullarining hududiy 
qisqarishi tufayli teri, teri osti joylari, jigar ichida qon aylanish 
sekinlashadi. Bu o‘zgarishlar tomirning tez urishi (taxikardiya), 
nafas yetishmaslik, teri ustining oqarishi, oyoq-
qo‘llarning 
sovushi va boshqalar bilan sodir bo‘ladi. 
Qon yo‘qotganda yordam berish. 
Qon yo‘qotganda tibbiy 
yordam berish 
– uni to‘xtatish yo‘qotilgan qonning o‘rnini 
to‘latish va patalogik o‘zgarishlarni yaxshilashga qaratiladi. Qon 

---

67 
ketishini to‘xtatish, uni davolashda muhim omil hisoblanadi (bu 
ayniqsa katta qon tomirlari shikastlanganda bemorga shifokor 
kelguniga qadar birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishdir, qolgan 
meditsina yordami shifoxonada o‘tkaziladi). 
Qon oqishini to‘xtatish vaqtincha va batamom usulda 
bajariladi. 
Qon ketishini vaqtincha to‘xtatish qon tomirini mexanik 
bosish yo‘li bilan bajariladi. Qon ketganda shifokor kelguncha 
birinchi yordam berish qu
yidagicha bo‘ladi: 
1. Qon ketishini vaqtincha to‘xtatish. 
2. Qon ketishini to‘xtatishda bemorga sharoit yaratish. 
3. Bemorni davolash muassasasiga yuborish. 
74 
Tashqi qon ketishda shifokorgacha bo‘lgan meditsina 
yordami. 
Qon ketishda tez, aniq va o‘ylab yordam berish zarur. 
Birinchi galda qon ketish joyi va uning kechishi aniqlanadi. 
Yordam berishda bemorga qulay holat beriladi: shikastlangan 
sohadan kiyimlar yechiladi, qon ketishning klinik holati 
aniqlanib, uning qaysi (anatomik va funksional) sistemaga 
qarashligi aniqlanadi. Qon ketishini vaqtincha to‘xtatishda, 
bemor ahvoliga va asbob-
uskunalar bilan ta’minlanganlikka 
qarab aniq usul qo‘llaniladi, undan so‘ng qonni batamom 
to‘xtatish usuli qo‘llaniladi. 
Qon ketishi joyiga qarab, qon to‘xtatuvchi jgut qo‘ltiq osti 
sohasiga, yelkaning yuqori qismiga, sonning yuqori va pastki 
qismiga qo‘yiladi. 
Jgut qo‘yishning quyidagi qoidalari mavjud: 
a) qon ketishini vaqtincha to‘xtatish uchun tomirni barmoq 
bilan bosish; 
b) markaziy yaralar va unga yaqin teriga, jgut 
qo‘yilishi 
lozim bo‘lgan joyga kiyim yoki yumshoq matodan yostiqcha 
(prokladka) qo‘yiladi (ro‘mol, bint va boshqalardan), faqat 
ularning burishgan joylari bo‘lmasligi kerak; 
v) qo‘l-oyoqlardan vena qonining oqib ketishini ta’minlash 
uchun ular 20 
– 30 sekund yuqoriga ko‘tariladi; 
g) jgut o‘ng qo‘l bilan zanjirga yaqin yerdan ushlanib,chap 
qo‘l bilan uni 30 – 40 sm o‘rta qismigacha ushlab turiladi; 
d) jgut qo‘l bilan cho‘ziladi va birinchi tur aylantirib 
o‘ralgandan so‘ng, ikkinchisi uning o‘rnini bosib turishi kerak; 

---

68 
e) jgutning to‘g‘ri qo‘yilganini bilish yaradan qon 
ketishining to‘xtashi, pulsning yo‘qolishi, vena tomirlarining 
pasayishi, teri yuzasining oqarishi bilan aniqlanadi; 
j) jgutni qattiq tortib, uning qolgan qismi spiral shaklda 
a’zoga qo‘yilib, ilmoqcha zanjirga ulab qo‘yiladi; 
z) jgutga yoki bemor kiyimiga, jgut qo‘yilgan vaqt – soat va 
minuti yozib qo‘yiladi; 
i) jgut qo‘yilgan bemor birinchi galda evakuatsiya qilinadi; 
k) jgut qo‘yilgan a’zo transport shinalari yoki qo‘l ostidagi 
narsalar bilan yaxshilab taxtakachlanadi, jugut ustidan bint 
o‘ralmaydi, (u yaxshi ko‘rinib turishi kerak); 
75 
l) qish payitida jarohatlangan a’zo muzlab qolmasligi uchun 
jgut qo‘yilgan joy yaxshilab o‘raladi. 
Nektorik o‘zgarishlar xavfi avj olmasligi uchun a’zolarni 
jgut bilan qonsizlantirish qisqartirilib yozda 2 soat, qishda esa 1- 
1,5 soat davom etadi, shuning uchun shikastlanganlarni iloji 
boricha tezlik bilan davolash muassasiga yuborish lozim. Agar 
transportirovka qilish ko‘rsatilgan vaqtdan uzaysa, u vaqtda 
magistral tomirni barmoq bilan bosib turib, jgut yechiladi va 
yangi joyga qaytadan qo‘yiladi. 
Qon ketishini to‘xtatishda shimning kamari qulay vosita 
hisoblanadi, u buklanib ikki sirtmoqli qilinadi va jgutga o‘xshab 
tortiladi. 
Qon ketishini to‘xtatishda qo‘l ostidagi narsalar kiyim 
ustidan yoki ostiga biror narsa qo‘yib bog‘lanadi, jgut o‘rnida 
ingichka qattiq narsalarni (sim, shnur) bog‘lashga ruxsat 
etilmaydi, chunki ular to‘qimalarning shikastlanishiga sabab 
bo‘lishi mumkin. 
Qon ketishi vaqtincha 
to‘xtatilgan bemorning qon ketishini 
batamom to‘xtatish uchun uni qisqa vaqt ichida shifoxonaga 
olib borish lozim.