М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

15.2. Ижтимоий соҳаларни прогнозлаш усуллари ва моделлари, 
уларнинг ўзига хос хусусиятлари 
Ижтимоий-иқтисодий соҳани ананавий прогнозлаштиришда айрим 
камчиликлар бор, чунки мамлакат ижтимоий-иқтисодий модернизация, 
илмий техник тараққиѐт ва бошқа экзоген омилларни ҳисобга олиш қийин. 
Шунинг учун прогнозлаштириш жараѐнида мамлакатнинг ижтимоий-
иқтисодий, сиѐсий ва бу соҳага оид дастур ва режалардан келиб чиқиб, 
уларни таъсирини инобатга олиб прогнозлаш зарур бўлади. 
Прогнозлашни бу тарзда ташкил этиш ижтимоий-иқтисодий соҳа 
ривожланиши ва уни бутун мамлакат миқѐсида кўриб чиқиш қулай бўлиб 
ҳисобланади. Бу билан аҳоли турмуш даражасининг ҳолати ва унинг 
истиқболдаги натижалари ҳақида маълумотларга эга бўламиз. 
Аҳоли турмуш даражасини прогнозлашнинг уч таркибий қисми 
мавжуд.
105
1.
Миллий даромаднинг ўсиши, 
2.
Аҳоли истеьмол ҳажмининг ошиши, 
3.
Келажакда истеьмол қилинадигин ресурсларнинг ўсиши. 
Истеьмол учун ресурслар ўсиш сурьатини прогнозлаш ишлаб чиқариш 
жамғармасинин унумдорлигини прогнозлашда асос бўлади.
 
Ижтимоий ривожланишни ва аҳоли турмуш даражасини прогнозлашда 
иқтисодий-математик усуллар ва моделлардан, меъѐр ва бошқа усуллардан 
фойдаланилади. Иқтисодий математик моделлар, ижтимоий ривожланиш ва 
аҳоли турмуш даражасини прогнозлашда қўлланилади, у аҳоли эҳтиѐжини 
ортиб бориш тенденсиясини ифодалайди. Келажакдаги ўсиш динамикасини 
ҳисобга олиш ижтимоий ривожланишни ва аҳоли турмуш даражасини 
сифати ва миқдорини яхшилашдан иборат. 
Ижтимоий 
ривожланишни 
ва 
аҳоли 
турмуш 
даражасини 
прогнозлашнинг камчилиги шундаки у номоддий ишлаб чиқариш 
жараѐнидаги ҳолатларни тўлиқ ифода этолмайди. Моделлар ва прогнозлар 
тизими бутунлай ишлатилса ҳам, мураккаб иқтисодий категория, турмуш 
даражани фақатгина маьлум жиҳатларини кўрсатиб таҳлил қилишга ѐрдам 
беради.Ижтимоий 
ривожланишни 
ва 
аҳоли 
турмуш 
даражасини 
прогнозлаштиришнинг ривожланишини ўрганувчи жамиятнинг ижтимоий 
105
Пол Э. Самуэльсон «Макроэкономика», учебник М.: Санкт-Петербург, 2009 г. 368-373 стр. 

---

200 
институтларини ривожлантириб, ҳозирги кундаги муаммоларни ечимларини 
келажакдаги ҳолатини баҳоламай хулоса қилиш мумкин эмас.