Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
Birinchi jahon urushi va undan keyingi davr (1914 – 1926 yy.) 
Klassik oltin standarti pul tizimi mukammal bo‘lib, hozirgi 
kungacha insonlar undan samaraliroq va qulayroq pul tizimini o‘ylab 
topa olishmagan. O‘z navbatida “Agar oltin standarti mukammal amal 
qilgan bo‘lsa, nima uchun muomaladan yo‘qoldi degan savol 
tug‘iladi.” Buning asosiy sababi, davlatning pul tizimiga aralashu-
vining ortishi va banklarning o‘z majburiyatlarini to‘liq bajarmasligi 
oqibatida pul tizimining izdan chiqishidir. Birinchi jahon urushi 
natijasida urushda ishtirok etgan barcha davlatlarda xarajatlarning 
oshishi natijasida pul taklifini haddan ziyod ko‘paytirishga majbur 
bo‘ldilar. O‘zaro urushda ishtirok etayotgan mamlakatlarda inflyatsiya 
darajasi shu darajada yuqori ediki, ular xarajatlarni qoplash maqsadida 
emissiya qilingan qog‘oz pullar oltin va boshqa qimmatbaho metallar 
bilan ta’minlanmagan edi. Shu tariqa ushbu davlatlar oltin standartidan 
voz kechdilar va o‘zlarini bankrot deb e’lon qildilar.
Urushda ishtirok etgan davlatlar ichidan faqatgina AQShda 
dollarning taklifi belgilangan me’yoridan orttirilmadi. O‘z vaqtida 
boshqa davlatlarda devalvatsiyaning ortishi, o‘zaro turli valyutaviy 
to‘siqlarning yuzaga kelishi, bojxona tariflari va kvotalarining joriy 
qilinishi natijasida xalqaro savdo va investitsiya faoliyati izdan chiqdi, 
bu esa mamlakat pul tizimiga jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Inflyatsiya 
oqibatida Angliya funti, Frantsiya franki, Germaniya markasi oltinga 
nisbatan qadrsizlandi. Bu hol keyinchalik dollarning ham oltinga 
nisbatan kursini tushishiga olib keldi. Ushbu vaziyatda dunyo pul 
tizimi inqirozga uchragan va dunyoning yetakchi ekspertlari va 
siyosatchilari iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi oltin standartiga 
qaytish ustida bosh qotirayotgan edi. 

---

327